3 śniežnia spaŭniajecca 80 hadoŭ paetcy, stvaralnicy muzeja Maksima Bahdanoviča ŭ Horadni Danucie Bičel. Napiaredadni paetka raskazała Radyjo Svaboda pra kachańnie, vydatnych mužčyn i lehiendarnych žančyn, ź jakimi jana sustrakałasia ŭ žyćci.
1. Pra zakachanych u jaje čytačoŭ
Pra heta treba doŭha dumać (uśmichajecca), pytańnie vielmi składanaje. Nazvać niekaha z čytačoŭ, napeŭna, nie mahu. A voś pryhožyja historyi zaŭsiody zdaralisia, kali my sustrakalisia ź Jankam Brylom i Maciejem-Juzefam Kananovičam. Jany lubili sa mnoj pažartavać, razyhryvali mianie, raskazvali pra mianie niešta śmiešnaje, ale miłaje i žartaŭlivaje. Mnie było vielmi pryjemna ź imi. A voś Uładzimier Kaleśnik, sustrakajučy mianie, zaŭsiody kazaŭ, što pračytaŭ maje «kantyčki», albo časam nazyvaŭ maje vieršy malitoŭnikam, bo ŭžo tady ličyŭ ich duchoŭnymi. Ale ich ja nie mahu zaličyć prosta da čytačoŭ.
2. Pra samy ŭražalny padarunak za vieršy
Zvyčajna mnie daryli miech bulby (śmiajecca), bo ja žyvu ŭ takoj krainie. U mianie pra heta byŭ napisany admysłovy vierš: «…Chto pryviazie mnie dva miachi bulby na zimu, budu malicca jamu…» Ale kali pryhadać samyja vialikija padarunki dla mianie, to chočacca skazać pra tych, chto pryčyniŭsia da vydańnia maich knihaŭ. Jak i siońnia pamiataju, jak Karpiuk uziaŭ sšytak maich pieršych vieršaŭ, sam nadrukavaŭ ich na mašyncy i advioz Alesiu Adamoviču. Toj padklučyŭ Anatola Vialuhina, zrabiŭ jaho redaktaram, i tak źjaviłasia kniha «Dziavočaje serca». Druhuju knihu mnie dapamahaŭ vydać Ryhor Baradulin, my razam pravili vieršy, kab kniha mahła prajści cenzuru.
Prezentacyja knihi Danuty Bičel «Chadzi na moj hołas» u Biskupcach, rodnaj vioscy piśmieńnicy. 5 žniŭnia 2008 hodu
Kali pačała pisać prozu, to stała jašče składaniej vydavać svaje knihi. Ale i tut atrymlivała padarunki: Pavał Mažejka dapamoh vydać «Chadzi na moj hołas». Kiraŭniki Sajuzu biełaruskich piśmieńnikaŭ Barys Piatrovič i Aleś Paškievič vydali «Most śviatoha Franciška». Knihu na polskaj movie «Ty to ty» vydaŭ Maciej-Juzaf Kananovič. I da majho 80-hodździa vialiki padarunak mnie zrabiŭ Kastuś Ćvirka. Jon uvioŭ mianie ŭ «Biełaruski knihazbor», pastaviŭ u adzin šerah ź biełaruskimi klasykami. I ja vielmi ŭdziačnaja ŭsim im za takija padarunki.
3. Pra pačućci da Vasila Bykava
Danuta Bičel i Vasil Bykaŭ
Mahčyma, ja była ŭ jaho krychu zakachanaja, ale heta było chutčej plataničnaje kachańnie, jakoje natchniała na tvorčaść. Heta byŭ doŭhi peryjad u maim žyćci, i našyja razmovy, najčaściej telefonnyja, skančalisia, ale potym mieli praciah u maich vieršach. Ciažka skazać ciapier, što pamiž nami tady było. My sustrakalisia, hulali ŭzdoŭž Niomana, jon šmat raskazvaŭ. Jamu treba było niekamu vykazacca, a mnie było cikava tady ŭsio pasłuchać, što jon havaryŭ.
4. Pra zakachanaść Uładzimiera Karatkieviča
Niechta nas sfatahrafavaŭ u Miensku na piśmieńnickim źjeździe. Jon stajaŭ, prytuliŭšysia da mianie plačom, ale jon inakš nikoli i nia moh stajać. Moj muž vielmi raŭniva pastaviŭsia da hetaha zdymka, i ja parvała tuju fotakartku ŭ jaho na vačach. A Karatkievič nasamreč byŭ zakachany va ŭsich žančyn na śviecie. Pryčym vielmi demanstratyŭna heta rabiŭ, a tamu ja papraŭdzie nia viedaju, u kaho jon byŭ zakachany. U jaho była vielmi ramantyčnaja natura, i takoj atrymlivałasia jahonaja litaratura. Jon spalvaŭ siabie ŭ słovie, a ŭ žyćci atrymlivałasia ŭsio pa-inšamu.
5. Pra apovieść «Danuta» Alaksieja Karpiuka
Nie, nie, heta nie było źviazana sa mnoj. Jon uziaŭ dla nazvy tutejšaje biełaruska-polska-litoŭskaje imia. Pryčym ad pačatku jahonaja hierainia mieła inšaje imia, ale potym jon spyniŭsia mienavita na hetym. Mianie jašče navat nie było ŭ Horadni, kali jon napisaŭ hetuju apovieść. Pra jaho mahu pryhadać tolki ŭsio samaje lepšaje i razumieju, što pry žyćci nia zdoleła całkam acanić jahonyja zasłuhi. Kali Bykaŭ pracavaŭ u litaratury na svaju asobu i hetym słaviŭ Biełaruś, to Karpiuk pracavaŭ na ŭsich adrazu. Jamu nia treba było tvaryć vialikaha Karpiuka, jon stvaraŭ eŭrapiejskuju Horadniu, jon pracavaŭ dla ludziej.
Danuta Bičel pramaŭlaje na 100-ch uhodkach Łarysy Hienijuš. Zelva, 2010 hod
6. Pra stasunki ź Jankam Brylom
Janka Bryl byŭ čałaviekam emacyjnym, vielmi ciopła staviŭsia da žančyn-litaratarak i imknuŭsia im zaŭsiody dapamahčy. Pra kožnuju žančynu jon mieŭ stanoŭčyja dumki. Pamiataju, paskardziłasia jamu na toje, što ŭ vydaviectvie pazdymali z knižki šmat maich vieršaŭ, a jon mnie: «Što ty pieražyvaješ, u ciabie tam stolki charošaha zastałosia…» I tak heta ciopła, z uvahaju. Dla jaho žančyna — heta jak abjekt dla słuchańnia, u jaho tady źjaŭlałasia krasamoŭstva i jon ros u svaich vačach, havaryŭ mudryja rečy. Jon byŭ zaŭsiody prystojnym siemjaninam i nichto nikoli nia moh jaho ŭ hetym papraknuć.
7. Pra ksiandza Ŭładzisłava Čarniaŭskaha
Ja była ŭ Višnievie ŭ ksiandza Uładzisłava Čarniaŭskaha ŭsiaho try razy. Moj syn byŭ pachryščany ŭ Višnievie, i šlub jon tam braŭ. Kali ja malusia, to ŭ pieraliku svaich rodnych zapisvaju ajca Uładzisłava.
Ja dahetul padtrymlivaju suviaź z muzejem, jaki jość u Višnievie, praŭda, naviedacca da ich prablematyčna.
8. Pra sučasnych biełaruskich śviataroŭ
Viadoma, zaŭsiody byŭ niedzie biełaruski śviatar, navat siarod tych, chto byŭ zakatavany ci zahinuŭ u hady lichalećcia. I ciapier jość dobryja ksiandzy i biskupy, jakija pracujuć na Biełaruski kaścioł. Ale ź siońniašnich śviataroŭ ja chaču nazvać imia Ihara Łašuka. I ja viedaju, što ŭ niadzielu 3 śniežnia Ihar Łašuk budzie malicca ŭ Bahdanavie za mianie. Heta ja viedaju.
9. Pra historyju z Łarysaj Hienijuš
Danuta Bičel, Alaksiej Karpiuk, Łarysa Hienijuš, Vasil Bykaŭ paśla vystupu ŭ Zelvienskaj sanatorna-lasnoj škole. 1963 hod
Ciažka ciapier pryhadvać znoŭ i znoŭ niejkija padrabiaznaści našaha ź joj siabroŭstva. Skažu, što Łarysa Antonaŭna listavałasia z mnohimi, sama kazała, što lubić pisać listy, i ŭ svaich listach jana pisała letapis svajho žyćcia. A mnie na ŭsio žyćcio zastaŭsia na ŭspamin toj kavałačak stužki, kali nas zdymali ŭ jejnym sadzie i my prosta praciahvali adna adnoj ruki. Ja razumieju, što ŭvajšła ŭ litaraturu dziakujučy tolki tamu, što akazałasia ŭ niejki čas u tym harodčyku ź joj. Moža, heta i śmiešna, ale heta praŭda, bo nichto paśla hetaha mianie nie pakidaŭ. Kali ja była maładaja i pryhožaja, chadziła na televiziju i čytała vieršy — jano ŭsio niekudy kanuła ŭ letu, i nichto pra heta nikoli nia zhadvaje. A toj maleńki kavałačak stužki, jaki źniaŭ Jurka Hołub i jaki ŭvajšoŭ u novy film na «Biełsacie» pra Łarysu Hienijuš, zapisaŭ u historyju i mianie.
10. Pra navuku Natalli Arsieńnievaj
My listavalisia ź joj u apošnija hady. Jana žyła ŭ Amerycy, i tam, viadoma, nie była abciažaranaja prablemaj, jak pražyć na pensiju. Jana apisvała, jak hulała pa parku, jak źbirała tam hrybočki. Na maje listy jana adkazvała biaź śpiechu, ale toje, što i jak jana pisała, navučyła mianie nie pieradavać u listach nijakich emocyj. Pisać listy jana navučyła mianie tolki ŭ spakojnym stanie, pakolki ŭ kožnym liście ty tvoryš historyju. Voś hetyja rečy ja ad jaje i ŭziała, i ciapier nikoli nie pišu listy va ŭzbudžanym stanie. Jaje spakoj, filazofskaje, navat mistyčnaje staŭleńnie da važnaha, pra našy adnosiny da śvietu — heta pieradałosia ad jaje mnie.
***
Danuta Bičel
Danuta Bičel naradziłasia ŭ vioscy Biskupcy na Lidčynie. U 1962 hodzie zakončyła Horadzienski pedinstytut imia Ja. Kupały. Doŭhi čas pracavała nastaŭnicaj. Była stvaralnicaj i dyrektarkaj muzeju Maksima Bahdanoviča ŭ Horadni.
Jaje piaru naležać zborniki paezii «Dziavočaje serca» (1961), «Nioman idzie» (1964), «Zapalanki» (1967), «Ty — heta ty» (1976), «Dzie chodziać basanož» (1982) (Dziaržaŭnaja premija BSSR imia Ja. Kupały), «A na Paleśsi» (1990), «Ty nie samotny…» (1997), «Snapok» (1999), «U Budsłaŭskaj śviatyni ty ranišniaj zorkaj…» (2004), «Na biełych abłokach snoŭ» (2002), «Ojča naš…» (2008).
Aŭtarka knih prozy «Chadzi na moj hołas» (2008), «Most śviatoha Franciška» (2010), a taksama zbornikaŭ paezii dla dziaciej — «Łuzancy» (1982), «Habreńka i Habruś» (1985). Mnohija vieršy paetki pakładzieny na muzyku.
