Fota Jaŭhiena Jerčaka, EPA
«U prezidenta zastanucca asnoŭnyja paŭnamoctvy, jakija mohuć upłyvać na luboje rašeńnie źnizu davierchu, — skazaŭ 29 sakavika Alaksandr Łukašenka. — Ën budzie kiraŭnikom dziaržavy z mocnymi paŭnamoctvami, tamu što, kali my «rastvorym» … prezidenta, majucca na ŭvazie paŭnamoctvy pierš za ŭsio, krainie nie byvać. Jana źniknie», — pradrakaje Łukašenka. Ën nie pieršy raz vykazvaje takuju pazicyju.
A što pakazvajuć prykłady inšych dziaržaŭ našaha rehijona, suvymiernych pa pamiery, pryrodnych resursaŭ, hieapalityčnaj situacyi i z padobnaj historyjaj?
Voźmiem pojas dziaržaŭ na miažy z Rasijaj.
Davajcie pačniom z poŭdnia. Rumynija — pravasłaŭnaja kraina, jakaja doŭhi čas była pad kantrolem susiednich impieryj. Z dyktatury Čaŭšesku hetaja kraina vyjšła hranična biednaj, našmat biadniejšaj za Biełaruś. Za apošnija čverć stahodździa kraina zrabiła sapraŭdny ryvok. Pa VUP na dušu nasielnictva (12 813 USD, 54-je miesca ŭ śviecie) jana na siońnia ŭžo ŭdvaja apieradžaje Biełaruś (6 134 USD, 84-je), pa siarednim zarobku — taksama.
Rumynija — heta paŭprezidenckaja respublika. Zakanadaŭčaja i sudovaja ŭłada tut absalutna niezaležnyja ad prezidenta.
Skokniem na inšy kaniec pojasa — Finlandyja.
Finlandyja — adna z samych mocnych i kvitniejučych dziaržaŭ płaniety. Samaje ščaślivaje hramadstva pa indeksie ščaścia, 14-je miesca ŭ śviecie pa VUP na dušu nasielnictva (Biełaruś — 84-ja). Historyja niečym padobnaja da ŭsich inšych uschodniejeŭrapiejskich nacyj: doŭhi čas była kałonijaj Šviecyi, paśla — Rasii.
Finlandyja — parłamienckaja respublika. Prezident tam vykonvaje cyrymanijalnyja funkcyi. Tak stała ad 1992 hoda, ale i da taho Finlandyja była paŭprezidenckaj respublikaj z mocnym parłamientam i niezaležnymi ŚMI i sudami.
Spuskajemsia — Estonija. Samaja paśpiachovaja z postsavieckich respublik. VUP u čatyry razy bolšy za biełaruski, praktyčna nulavaja dziaržaŭnaja zamiežnaja zapazyčanaść. Zarobki na vychadzie z SSSR tut byli jak u Biełarusi, ciapier jany ŭ 3 razy vyšejšyja. Estonija — parłamienckaja respublika, prezident tut vykonvaje cyrymanijalnyja funkcyi.
Litva, Polšča — jašče dźvie historyi pośpiechu. Jany ŭ 1990-ch startavali ź Biełaruśsiu z adnoj pazicyi, ciapier i pa VUP, i pa zarobkach, i pa inšych paramietrach apiaredžvajuć nas u 3-4 razy. Abiedźvie paŭprezidenckija respubliki, dzie prezident adkazny za zamiežnuju palityku, a parłamient farmiruje ŭrad, jaki viadzie inšyja, najpierš ekanamičnyja pytańni.
Usie pieraličanyja krainy našaha pojasa, jak i inšyja — Słavaččyna, Łatvija, — heta vyklučna stabilnyja dziaržavy, dzie za apošnija 25 hadoŭ nie było, u adroźnieńnie ad Biełarusi, ni hučnych teraktaŭ, ni hipierinflacyi, ni katastrofičnaha stanu z nacyjanalnaj movaj i kulturaj.
Krainy Uschodniaj Jeŭropy pieražyvajuć burny ekanamičny rost. Fota Jobvite.com
Ukraina i Małdova — inšyja vypadki, hetyja krainy prajšli praz karupcyju i vojny. Ale akurat-taki Ukraina da 2004 hoda była prezidenckaj respublikaj, i mienavita ŭ toj pieryjad tam raśćviła karupcyja, a hramadski raskoł nabyŭ niebiaśpiečnyja maštaby. Małdova taksama stała parłamienckaj respublikaj ad 2000 hoda, a Prydniastroŭski kryzis i ekanamičny ŭpadak tam supali z časam, kali kraina była prezidenckaj respublikaj. Zrešty, adstavańnie Ukrainy i Małdovy ad Biełarusi pa ŭzroŭni dachodaŭ ludziej chutka skaračajecca.
Takim čynam, prykłady inšych krain rehijona pakazvajuć, što ŭ našym rehijonie ekanamičny pośpiech i palityčnaja stabilnaść ułaścivyja tym krainam, dzie sudovaja sistemy niezaležnaja, a svaboda ŚMI harantuje svabodu słova. Niama nivodnaha prykładu, kab kancentracyja ŭłady ŭ rukach adnaho čałavieka pryviała krainu Uschodniaj Jeŭropy da kvitnieńnia.
