MZS Rasii.
Kali ja pračytaŭ apošni kamientar pres-słužby Ministerstva finansaŭ Biełarusi «Interfaksu», to zhadaŭ vierš Alesia Dudara «Pasiekli kraj naš papałam». U 1928 hodzie 24-hadovy paet pisaŭ pra toje, jak čužyncy handlavali našaj krainaj:
«A nas tym časam z hodu ŭ hod
Tut pradajuć urazdrob i optam».
Z taho času šmat što źmianiłasia. Ciapier našaj Niezaležnaściu handlujuć užo sami biełarusy — dziejnyja ŭłady. U kamientary pres-słužby Ministerstva finansaŭ mnie kinułasia ŭ vočy, jak vyhladaje pieramoŭny praces pa važnych dla nacyjanalnych intaresaŭ pytańniach. Cytuju:
«Nakont śćviardžeńniaŭ ab mahčymym pierachodzie na adzinuju valutu chaciełasia b adznačyć, što bazavyja ŭmovy pahłybleńnia intehracyi z Rasijskaj Fiederacyjaj uzhodnienyja na pasiadžeńni Savieta ministraŭ Sajuznaj dziaržavy 10 vieraśnia biahučaha hoda. Adobrana 28 sajuznych prahram. Razam z tym ekśpiertami krain prahramy «dašlifoŭvajucca».
U listapadzie hetaha hoda čakajecca pasiadžeńnie Vyšejšaha dziaržaŭnaha savieta Sajuznaj dziaržavy, na jakim hetyja prahramy buduć zaćvierdžany. Paśla hetaha prahramy buduć dastupnyja dla hramadskaści. U ich nie źmiaščajecca jakich-niebudź umoŭ ab pierachodzie na adzinuju valutu ŭ ramkach Sajuznaj dziaržavy. Nacyjanalny bank Biełarusi taksama nie ličyć mahčymym hety pierachod».
Klučavy dla mianie skaz ja vyłučyŭ. Takim čynam, pa słovach biełaruskich čynoŭnikaŭ, pytańni niezaležnaści, u tym liku dalejšaj pahłyblenaj intehracyi, vyrašajucca za śpinami ludziej.
Tolki kali ŭsio budzie damoŭlena i padpisana, nam z vami patłumačać, ab čym damovilisia.
Mahu navat dapuścić, što ŭ hetych 28 sajuznych prahramach bolš pustych abiacańniaŭ, čym sapraŭdnych miechanizmaŭ i terminaŭ intehracyi. Inakš, čamu b Rasija pahadziłasia zapłacić za ich takuju nievysokuju canu? Usiaho 640 młn dalaraŭ u formie kredytu, jaki budzie vydzieleny da kanca 2022 hoda.
Niahusta, kali mieć na ŭvazie, što biełaruskamu boku treba płacić Rasii štohod bolšuju sumu za absłuhoŭvańnie i pahašeńnie isnych rasijskich kredytaŭ.
Viadoma, nie ŭpieršyniu ŭłady pravodziać takuju palityku, kali stratehična važnyja rašeńni prymajucca biez abmierkavańnia z hramadstvam. Tak było ŭ vypadku pryniaćcia rašeńnia ab pabudovie AES u Astraŭcy.
Nichto nie zapytaŭsia biełarusaŭ pra ich mierkavańnie, nie było ekśpiertnych dyskusij, ci biełaruskaja enierhietyčnaja sistema patrabuje takich novych mahutnaściaŭ. Nie było pieramoŭ z krainami-susiedziami jak patencyjnymi pakupnikami biełaruskaj elektraenierhii. Sproby hramadskaha abmierkavańnia žorstka spynialisia štrafami, aryštami i vysyłkami krytykaŭ z krainy.
U vyniku za 6 młrd dalaraŭ kredytu ad Rasii Biełaruś pabudavała dva błoki, jakija dahetul nie mohuć uvieści ŭ narmalny rytm pracy i enierhiju ź jakich nichto z našych susiedziaŭ nie źbirajecca nabyvać. Što jašče horš, košty na elektryčnaść dla hramadzian pavysiacca, bo treba pahašać kredyty. Ci taki «bieły słon» kamuści patrebny?
Padobny sposab viadzieńnia hramadskaha abmierkavańnia i pieramoŭ byŭ i ŭ vypadku ŭstupleńnia Biełarusi ŭ Mytny sajuz u 2010-m, u Jeŭrazijskuju ekanamičnuju prastoru ŭ 2012-m, u Jeŭrazijski ekanamičny sajuz (JEAES) u 2015-m.
Pry hetym za čarhovy etap intehracyi ŭłady zaŭsiody atrymlivajuć niejkija bonusy. Naprykład, za ŭstupleńnie Biełarusi ŭ JEAES vyhandlavali, kab štohod 1,5 młrd dalaraŭ ekspartnych pošlin na naftapradukty, vyrablenyja z rasijskaj nafty, zastavalisia ŭ biełaruskim biudžecie zamiest taho, kab traplać u rasijski.
A realna ŭ vyniku padzieńnia koštaŭ nafty ŭ śviecie. A tamu i padzieńnia pošlin u biełaruski biudžet štohod traplała jašče mieniej — ad 0,5 młrd da 1,3 młrd dalaraŭ u 2015-2018 hadach. Takim čynam, prodaž častki niezaležnaści Biełarusi maje kankretnuju canu.
Siońnia klučavaja źmiena palityčnaha kantekstu ŭ tym, što ŭłady ŭ Biełarusi bolš nie majuć lehitymnaści ni ŭnutranaj, ni mižnarodnaj. Tamu jany nie mohuć śćviardžać, što ŭ ich jość mandat ad biełarusaŭ na kiravańnie krainaj i pryniaćcie padobnych rašeńniaŭ sa stratehičnymi nastupstvami. Heta pavinny razumieć usie — u Biełarusi, u Rasii, siarod mižnarodnaj supolnaści.
Tolki paśla praviadzieńnia novych demakratyčnych vybaraŭ i na asnovie volevyjaŭleńnia biełaruskaha naroda možna budzie prymać rašeńni ab ekanamičnaj palitycy Biełarusi. Tady takoje rašeńnie budzie nie tolki lehalnym, ale i tryvałym, ustojlivym.
Pryviadu prykład, jak u svoj čas Polšča dałučyłasia da Jeŭrapiejskaha źviaza. Padčas šmathadovaha pieramoŭnaha pracesu pamiž Polščaj i JEZ, u Polščy išli publičnyja debaty va ŭniviersitetach, ŚMI i ŭ parłamiencie nakont taho, ci palakam vyhadnaja intehracyja. Rychtavalisia navukovyja analizy z boku dziaržaŭnych orhanaŭ i niezaležnych daśledčych centraŭ, analizavaŭsia dośvied inšych krain, chto ŭžo ŭstupiŭ u JEZ.
U polskim Nacbanku, Minfinie i inšych dziaržaŭnych i niedziaržaŭnych ustanovach rabilisia składanyja tearetyčnyja madeli, kab sprabavać kolkasna padličyć efiekt ad intehracyi. Niekatoryja partyi byli za, inšyja — suprać. Niekatoryja ekanamisty byli za, inšyja — suprać. Kožny moh adkryta vykazacca. Važna było taksama zrazumieć, jak najlepiej padrychtavacca da intehracyi, kab vyniki byli jak maha lepšymi.
U vyniku ŭ 2003 hodzie, prykładna za hod pierad mahčymym dałučeńniem da JEZ, u Polščy byŭ praviedzieny refierendum. 77% palakaŭ vykazałasia za ŭstupleńnie ŭ Jeŭraźviaz. Tolki dziakujučy hetamu polskija ŭłady mahli praciahvać pieramovy i ŭ dalejšym ratyfikavać intehracyjnyja dakumienty, kab u 2004 hodzie Polšča stała paŭnapraŭnym čalcom JEZ.
Na hetym fonie vy sami možacie acanić dziejańni ŭładaŭ u Biełarusi ŭ pytańni intehracyi. Sutnaść «sajuznych prahram» naŭmysna chavajecca ad ludziej da času ich ratyfikacyi. Dziaržaŭnyja orhany nie inicyirujuć publičnaj dyskusii i nie pakazvajuć hramadstvu acenak ad dziejańnia hetych prahram, a biełarusaŭ nichto nie pytajecca pra ich mierkavańnie.
Usio pravodzicca cicha i schavana, byccam naša Niezaležnaść źjaŭlajecca pryvatnaj ułasnaściu ŭładaŭ i byccam jany majuć prava joj rasparadžacca.
Nie! Nie majuć. Nahadaju słovy Kastusia Kalinoŭskaha: «Nie narod dla ŭrada, a ŭrad dla naroda».
