U budučyni ekanomiku Biełarusi bačać adkrytaj, z daminujučym pryvatnym siektaram, pryčym ź pieravahaj chajtek-pradprymalnictva. A ŭrad pavinien sfakusavacca na inviestycyjach u ludziej — na achovie zdaroŭja, adukacyi i padtrymcy ŭraźlivaj častki hramadstva.
Reformy, jakija prapanoŭvajuć, raźličany na 5 hadoŭ. Niekatoryja patrebna pravieści za hod-dva.
Ale šmat strachaŭ źviazany ź mifałohijaj, jakaja aktyŭna padtrymlivajecca dziaržprapahandaj. Nibyta sacyjalnuju padtrymku admieniać, rabočych zvolniać, a pradpryjemstvy padzielać pamiž saboj. Ale heta nie maje nijakaha dačynieńnia da realnych prapanoŭ.
Moža pryvatyzacyja pryvieści da niehatyŭnych źjaŭ?
Najbolšy strach źviazany z refarmavańniem dziaržpradpryjemstvaŭ. Maŭlaŭ, jany hienierujuć bolšuju častku zaniataści. Ci pryviadzie pryvatyzacyja da rostu biespracoŭja? Heta amal što hałoŭnaja fobija hramadstva, jakoje asacyjuje pieradaču ŭłasnaści ŭ pryvatnyja ruki ź niaŭdałym rasijskim i ŭkrainskim vopytam.
Kali adkazvać ścisła, to padstavaŭ niepakoicca niama. Bo pierachod pracoŭnych u pryvatny siektar adbyvajecca ŭžo. Mnohija dziaržpradpryjemstvy niežyćciazdolnyja, a pierad refarmavańniem budzie prapanavany kompleks mier pa realnaj padtrymcy.
«Ciapier kamiercyjnyja dziaržpradpryjemstvy hienierujuć tolki 30% zaniataści, — nazyvaje takija ličby dyrektarka centru BEROC Kaciaryna Barnukova. — Za apošnija dziesiać hadoŭ jana skaraciłasia bolš čym na paŭmiljona čałaviek, i my nie ŭbačyli ŭsplosku biespracoŭja. Hetyja śpiecyjalisty pieraciakli ŭ pryvatny siektar, jaki burna raźvivaŭsia».
Ale, jak kažuć ekanamisty, navat nieefiektyŭnyja dziaržpradpryjemstvy nielha paraŭnoŭvać z savieckimi zavodami i fabrykami, jakija pracavali pa dziaržpłanie: «U ciapierašnich biełaruskich pradpryjemstvaŭ značna bolš samastojnaści ŭ pryniaćci rašeńniaŭ. Mnohija pracujuć na kankurentnych rynkach, a heta značyć, što jany bolš žyćciazdolnyja, čym tyja, što byli ŭ pačatku 1990-ch».
U niekatorych vypadkach śpiašacca z pryvatyzacyjaj uvohule niama padstavy, asabliva bujnych stratehičnych pradpryjemstvaŭ. Što ź imi rabić — pakidać pad kantrolem dziaržavy ci pieradavać u pryvatnuju ŭłasnaść — vyrašać sami biełarusy, hałasujučy za palityčnyja partyi i asobnych kandydataŭ ź ich prahramami.
Kolki pradpryjemstvaŭ pryjdziecca zakryvać?
Balučaje pytańnie, jakoje ŭźnikaje padčas praviadzieńnia reformaŭ: kolki pradpryjemstvaŭ pryjdziecca zakryvać.
Ekanamisty aceńvajuć kolkaść u pracentnym značeńni — prykładna 10-20%: «Niezaležnyja acenki pakul nie pravodzilisia, bo niama dostupu da infarmacyi. Spačatku treba pravieści aŭdyt z fokusam na 100 samych bujnych pradpryjemstvaŭ. Bo ad reformaŭ takich arhanizacyj zaležyć pośpiech usioj pryvatyzacyi ŭ Biełarusi».
Astatnija patrabujuć reformaŭ — źmienu kiraŭnictva, sistemy stymułaŭ, aptymizacyi dziejnaści.
Kudy pojduć pracaŭniki tych pradpryjemstvaŭ, što pryjdziecca likvidavać?
Chacia skaračeńnie dziaržpradpryjemstvaŭ, jak prahnazujuć ekanamisty, nie pavinna zakranuć šmat ludziej, adnak kahości ŭsio ž taki zakranie. Što budzie z hetymi pracaŭnikami?
«Jašče da pačatku reformaŭ treba raspracavać sistemu sacpadtrymki, — tłumačyć Kaciaryna Barnukova. — My pavinny prapanavać ludziam pakiet opcyj, jaki budzie zaležyć ad rehijanalnaj abstanoŭki.
Kali sprava ŭ Minsku, to možna budzie prajści minimalnaje pieranavučańnie, i čałaviek znojdzie novuju pracu. Ciapier na mnohich łakalnych rynkach śpiecyjalistaŭ nie chapaje.
Što tyčycca rehijonaŭ, dzie niaprosta znajści inšuju pracu, to tam pavinien być prapanavany pakiet ź mier, ź jakich ludzi zmohuć vybrać. Heta akramia dapamohi pa biespracoŭi — prahramy pa pieranavučańni, pierajezd da novaha miesca pracy abo mahčymaść vyjści daterminova na piensiju».
Daradca Śviatłany Cichanoŭskaj pa ekanamičnych reformach Aleś Alachnovič akcentuje ŭvahu: «Miechanizmaŭ padtrymki šmat, i šmat što zaležyć ad kankretnaha čałavieka. Kali heta małady supracoŭnik, to jon zmoža pierakvalifikavacca. Na čas adukacyi jon pavinien atrymlivać prystojnuju stypiendyju abo dapamohu (nie mienš za 80% ad zarobku ŭ apošnija paŭhoda). Kali čałaviek kreatyŭny i hatovy zapuścić biznes, to pavinien mieć mahčymaść atrymać hrant abo kredyt».
Sacpadtrymku skasujuć?
Jašče adna fobija: nibyta ŭ płanach admianić sacyjalnuju padtrymku hramadstva. Ekanamisty kažuć, što jaje treba pašyrać i ŭvodzić aktyŭnyja miery.
«Nichto nie źbirajecca razburać miechanizmy sacpadtrymki, — zapeŭniła Kaciaryna Barnukova. — Na dadzieny momant ich dva: piensii i dziciačaja dapamoha. Jość upeŭnienaść, što finansavańnie na hetyja prahramy budzie. A reformy zrobiać ich bolš ustojlivymi za košt uviadzieńnia nazapašvalnaj piensijnaj sistemy i pavyšeńnia dastupnaści dziciačych sadoŭ, kab žančyny mieli mahčymaść nie siadzieć try hady ŭ dekrecie».
Bolš za toje, sacpadtrymku płanujecca pavialičyć i ŭvieści aktyŭnyja miery. Naprykład, zaraz da biednych adnosiać da 5% biełarusaŭ, i tolki 1% atrymlivaje adrasnuju sacyjalnuju dapamohu ad dziaržavy. Heta značyć 4% biednych — nie. Ekanamisty ličać, što heta treba vypraŭlać.
«Pierš, čym pačynać reformy dziaržpradpryjemstvaŭ, treba vypracavać realnyja miery sacyjalnaj padtrymki, — padkreślivaje dyrektarka centru BEROC. — Nieabchodna ŭvodzić padtrymku biespracoŭnych, jakaja pavinna ŭklučać nie tolki finansavuju dapamohu, ale taksama aktyŭnyja miery — pierajezd, atrymańnie novaj śpiecyjalnaści i hetak dalej».
Što daduć reformy?
Mnohija ŭvohule nie razumiejuć, navošta patrebnyja reformy: usio ž i tak pracuje. Tak, ale biełaruskaja ekanomika pa-raniejšmu zastajecca stratnaj. Kolki my možam dazvolić sabie žyć u doŭh?
«Reformy vyzvalać ekanomiku ad barjeraŭ, — raskazvaje Kaciaryna Barnukova. — Heta stanie stymułam dla raźvićcia. A pryvatny siektar zmoža jašče bolš efiektyŭna zamiaščać straty zaniataści».
Jak raźličvajuć ekanamisty, pryvatny siektar budzie drajvieram raźvićcia i dyviersifikacyi rynkaŭ. Ciapier rost ekspartu ŭ ZŠA i JEZ dasiahajecca za košt chajtek kampanij, i hety trend z reformami budzie ŭzmocnieny.
Ci hatovyja biełarusy?
Ale ž reformy niemahčymyja biez aktyŭnaha ŭdziełu hramadstva. Što kažuć sacyjołahi? Ci padtrymlivajuć biełarusy pieramieny ŭ halinie ekanomiki?
Pa słovach Alesia Alachnoviča, dasiahnuty pazityŭny vynik u troch istotnych kampanientach — jość kansensus ekanamistaŭ, pydtrymka hramadstva i mižnarodnych instytutaŭ.
«Jak śviedčać daśledavańni, u biełarusaŭ spryjalnaje staŭleńnie da pryvatnaha siektaru, — uzhadvaje daśledavańni ekanamist. — Jany asacyjujuć heta ź śfieraj, dzie možna raźvivać svaje kampietencyi i realizavacca. U hetym istotnaje adroźnieńnie ad Rasii, dzie maładyja ludzi naadvarot chočuć pracavać u dziaržaŭnym siektary. U Biełarusi ž ludzi bačać pryvatny siektar čystym i sumlennym».
A mižnarodnaja dapamoha budzie?
Ciažka ŭjavić, što reformy buduć praviedzienyja paśpiachova biez padtrymki zvonku. Jak kažuć ekanamisty, jana ŭ pieršaha demakratyčnaha ŭrada abaviazkova budzie.
«Biełaruś u pieršuju čarhu pavinna raźličvać na siabie. Ale kali mižnarodnaja dapamoha budzie, to heta dazvolić pravieści reformy chutčej i jany buduć bolš paśpiachovyja, — paćviardžaje Aleś Alachnovič. — Heta nie tolki hrošy, a taksama palityčnaja padtrymka, što dazvolić atrymać dostup da rynkaŭ Jeŭraźviazu, Kanady, ZŠA, Brytanii; zamiežnyja inviestycyi; ŭstupleńnie ŭ Suśvietnuju handlovuju arhanizacyju».
Što ž tyčycca hrošaj, to ekanamisty ŭzhadvajuć abiacanyja try miljardy dalaraŭ ad JEZ: «Hetaja suma budzie atrymana novaj demakratyčnaj uładaj na praciahu dvuch-troch hadoŭ. Ale ž heta nie ŭsio — možna budzie raźličvać na dapamohu inšych krain i instytutaŭ».
Što kali ad ekanomiki zastaniecca tolki słova?
Hledziačy na toje, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, časam składvajecca ŭražańnie, što paśla źmienaŭ ad ekanomiki ničoha nie zastaniecca. Ci budzie, što ratavać?
Ekanamisty pryznajuć, što «chutčej za ŭsio stan ekanomiki budzie horš, čym ciapier». Ale jany nie stračvajuć aptymizm: «Jość dastatkova kampietentnych śpiecyjalistaŭ, jakija zmohuć chutka zaniacca makraekanamičnaj stabilizacyjaj. Pamier ekanomiki taki, što heta budzie zrabić praściej, čym padtrymlivać vialiki SSSR paśla jaho raspadu».
Adnak, pa ich mierkavańni, pośpiech reformaŭ niemahčymy biez pravavych źmienaŭ, karektyvaŭ palityčnaj sistemy i praviadzieńnia sudovaj reformy. A dla hetaha nieabchodnyja niezaležnyja ŚMI i hramadzianskaja supolnaść.
A kali Rasija pačnie varožyja dziejańni?
«Mnohija aścierahajucca, što kali Biełaruś pačnie libieralizavać i demakratyzavać ekanomiku, to naš uschodni susied budzie suprać, i stanie ŭpłyvać praź źniešni doŭh», — nahadaŭ pra jašče adnu fobiju daradca Śviatłany Cichanoŭskaj pa ekanamičnych reformach.
Kaciaryna Barnukova dapaŭniaje, što ŭ Rasii šmat mahčymaściaŭ upłyvu na ekanomiku Biełarusi: «Bolš za 40% ekspartu idzie ŭ RF, isnuje enierhietyčnaja zaležnaść».
Tak što apasieńni nie lišnija. Adnak ekanamisty miarkujuć, što heta taksama možna pieraadoleć.
«Razhladajucca roznyja scenaryi, — pryznaŭ Aleś Alachnovič. — Rasija, kaniečnie, moža abmiežavać rynak dla biełaruskich tavaraŭ, stvaryć prablemy z enierhietyčnymi pastaŭkami. Ale dla jaje taksama jość prablema, bo Biełaruś znachodzicca ŭ JEAEZ i prosta tak zabaranić dostup na svoj rynak — aznačaje pierakreślić jeŭrazijskuju intehracyju. Kali možna praz palityku źmianić ekanamičnyja ŭmovy, to inšyja krainy padumajuć, navošta taki źviaz?
Vierahodnaść taho što Rasija budzie žorstka adkazvać na źmieny ŭ Biełarusi mienš, čym u hramadskim ujaŭleńni».
Jon ličyć, što adrazu paśla demakratyčnych vybaraŭ treba budzie sklikać kanfierencyju kredytoraŭ Biełarusi i abmierkavać refinansavańnie doŭhu na bolš spryjalnych umovach: «Siońnia naša kraina płacić pa daŭhach u niekalki razoŭ bolš (u pracentnym ekvivalencie), čym palaki. Čamu? Inviestary daviarajuć biełaruskaj uładzie mienš, čym stabilnaj ekanomicy našaha zachodniaha susieda. U novaha ŭradu taki kredyt davieru pavinien być bolšym».
Pa jaho słovach, pry niehatyŭnym raźvićci padziej, možna budzie raźličvać na bolšuju mižnarodnuju padtrymku, jakaja moža skłaści da 30 miljardaŭ dalaraŭ.
Što nakont sielskaj haspadarki?
Čaściakom śpiecyjalisty kažuć pra pramysłovaść. A što nakont sielskaj haspadarcy? Jość płan pa reformach hetaj važnaj śfiery?
Kaciaryna Barnukova pahadžajecca, što pytańnie niaprostaje, a sielskaja haspadarka patrabuje asobnaj prahramy: «Navat u raźvitych krainach jana atrymlivaje dziaržpadtrymku, pakolki heta pytańnie praduktovaj biaśpieki».
Pa jaje mierkavańni, z adnaho boku ŭ hetaj halinie niama sensu śpiašacca z pryvatyzacyjaj. Z druhoha — jość kłas fiermieraŭ, pryvatnych pradpryjemstvaŭ charčovaj pramysłovaści, jakija mohuć być zacikaŭleny ŭ raźvićci pryvatnych fierm zamiest isnujučych kałhasaŭ.
Pa źviestkach Biełstata, 2-2,5 tysiačy čałaviek zajmajucca pryvatnym fiermierstvam u Biełarusi.
«Heta vielmi mała, — kamientuje Aleś Alachnovič. — Kolki ich było na pačatku 1990-ch, stolki i zastałosia. Chacia prykłady inšych krain pakazvajuć, što šmat ludziej mohuć žyć ź ziamli. Naprykład, u Polščy heta ličba składaje 1,4 miljony čałaviek. Biełaruskija ŭłady nie stvarajuć pryjemnych umovaŭ dla viadzieńnia biznesu, a zamiest hetaha padtrymlivajuć stratnyja kałhasy i subsidujuć dla ich paliva, uhnajeńni, nabyćcio techniki i h.d.»
Jakaja ryzyka rasprodažu pradpryjemstvaŭ?
Adnoje z samych papularnych mierkavańniaŭ: kali stanie zusim drenna, to ŭłada pačnie rasprodaž pradpryjemstvaŭ sa źnižkaj. Heta mahčyma?
«Užo ciapier nie šmat, što jość pradavać, — kaža Aleś Alachnovič. — U 2019 hodzie biełaruskija finansisty pravodzili daśledavańnie i vyśvietlili, što top-20 pramysłovych hihantaŭ i 4 dziaržaŭnyja banki, jakija prynosiać prybytak, kaštujuć 10 miljardaŭ dołaraŭ. Ciapier ich vartaść značna mienš i hatovych ich nabyć nie mnoha. Nie dumajuć, što ŭłada hatovaja pradavać pradpryjemstvy, jakija prynosiać valutu ŭ biudžet».
Što budzie z kašalkami Łukašenki?
Taksama mnohich chvaluje, što rabić z tymi, chto atrymaŭ prefierencyi, dziakujučy suviaziam z uładaj.
«Heta buduć vyrašać sudy, — adkazvaje tak na hetaje pytańnie Kaciaryna Barnukova. — Ja nie dumaju, što hetyja kampanii źjaŭlajucca istotnymi dla ekanomiki Biełarusi. Jany nie vykonvajuć važniejšych funkcyj. Kali hetyja firmy źniknuć, to hłabalna nichto nie pacierpić, a tolki vyjhraje».
Aleś Alachnovič pryvioŭ taki prykład: «Kašalki vykonvajuć rolu prakładki, jakija dazvalaje vypampoŭvać hrošy ź dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ. Skažam, jość dva naftapieraapracoŭčyja zavody. Niejkaja kampanija nabyvaje ich vytvorčaść i pierapradaje. Chacia pradpryjemstvy sami mahli by pradavać pakupnikam napramuju».
U dadatak daradca Śviatłany Cichanoŭskaj abaznačyŭ rolu niezaležnych miedyja ŭ takich pytańniach: «Niekalki dzion nazad na «Biełsacie» vyjšła rasśledavańnie, jak kašalki biełaruskaj ułady abychodziać sankcyi ŭ naftavaj halinie praz Estoniju. Na nastupny dzień premjer bałtyjskaj krainy vymušana była davać tłumačeńni. Da hetaha padobny skandał byŭ u Litvie, što taksama pryniesła viadomy efiekt».
Čytajcie taksama:
Što čakaje Biełaruś praz hod? Čatyry scenary — z čornymi lebiedziami i biez
