Pra niečakanuju darohu da vydańnia zborniku biełaruskich narodnych strojaŭ, a jašče pra biznes na narodnaj tradycyi i papularyzatarstva kašul žurnalisty Biełsata pahutaryli z aŭtarkaj prajekta.
Vokładka alboma «Tradycyjnyja stroi Biełarusi». Fota: Volya Dzemka / volya.weebly.com
U katałohu — bolš za 30 strojaŭ z roznych rehijonaŭ Biełarusi. Vola pryznajecca, što metanakiravana nikoli nie źbirała kalekcyju. Zbolšaha ŭ jaje atrymlivajecca ratavać na eBay častki adzieńnia, jakija pradajucca z podpisami «russkoje połotiencie» ci «russkoje płaťje»:
«Kali ja bačyła hetyja paznaki, mnie rabiłasia tak baluča, što ja na što byli hrošy, toje i hrebła. Kali bačyła niešta vietkaŭskaje, ale paznačanaje «Rasijskaja impieryja», to źbirali hrošy i vykupali, kab jano ŭsio ž zastavałasia vietkaŭskim i biełaruskim. My hetym zajmajemsia z 2009 hoda, nienaŭmysna. I hetyja rečy pačali źbiracca ŭ kalekcyju».
Praca nad albomam išła. Vokładku zrabiŭ Anatol Łazar, makiet — Alena Dzianisava. Makiet byŭ hatovy i dasłany dyzajniercy 23 lutaha 2022 hoda.
«A potym my pračnulisia i… ja nie viedaju, jak heta prystojna skazać. Jašče i z hetymi pahromami biełaruskich vydaviectvaŭ. Ty kožny raz pračynaješsia i hladziš, što znoŭ kahości pasadzili. Ale praz paru Sijejaŭ sabralisia i vyrašyli, što kali i vypuskać niešta biełaruskaje, admietnaje, to treba ciapier», — zhadvaje Vola.
Albom biełaruskich strojaŭ vyjšaŭ chutčej nasupierak abstavinam, chacia ŭ historyi jaho stvareńnia niamała i supadzieńniaŭ losu.
«U nas jość vielmi cudoŭny stroj ź vioski Ihrajeva pad Słuckam. Hetaj vioski ŭžo nie isnuje. Niekatoryja stroi mnie pierapali, kali ja jeździła ŭ ekśpiedycyi. Niešta ja bačyła ŭ Sankt-Pieciarburhu ŭ antykvarnaj kramie, tam časam źjaŭlajecca biełaruskaje adzieńnie, vielmi šykoŭnaje. Staviać tam košty, jak na samaloty. Adnojčy my pabačyli tam namitku, za jakuju možna addać dušu, rasšytuju, ź vielmi tonkaha lnu. Ja viedaju, jak byvaje ź biełaruskimi rečami: u ciabie jość litaralna hadzina, kab nabyć, inačaj jaje zabiaruć. My ź dziaŭčatami skłalisia i zajmieli jaje», — raspaviadaje Vola.
Darečy, hetuju šykoŭnuju namitku možna pabačyć na vokładcy alboma.
Albom, u jakim reprezientavanaje biełaruskaje śviatočnaje adzieńnie kanca XIX — pačatku XX stahodździa z adnoj z najbujniejšych kalekcyj biełaruskich strojaŭ u śviecie pa-za miežami Biełarusi. Fota: Volya Dzemka / volya.weebly.com
U 2009 hodzie biełaruski Sietłu zasnavali śpieŭny hurt «Vola». Na vystupy spadaryni nadziavajuć aŭtentyčnyja narodnyja stroi, namitka taksama stała častkaj strojaŭ dla kancertaŭ. Pasłuchać pieśni i pahladzieć na tradycyjnuju Biełaruś možna ŭ filmie Voli Dziemki.
Pieršy katałoh źjaviŭsia tady, kali rečaŭ stała nadzvyčaj bahata, pieravozić i pakazvać ich było niemahčyma. Tamu Vola adzdymała ich i zrabiła albom — atrymałasia davoli spantannaje vydańnie. Madelami stali biełarusy Sietłu.
«Ja zaprasiła Ženiečku, zvodnuju siastru svajoj chreśnicy, bo stroi vielmi maleńkija, amal myšynaha pamieru. Patrebnaja była taja, chto ŭ ich uciśniecca i budzie dobra ŭ ich vyhladać. Hetyja stroi na jaje lahli idealna. Kali ja pabačyła fotki, to zrazumieła, što adsyłać ich u muziej — niejki hrech, treba narmalna ŭsio heta aformić», — zhadvaje pracu nad pieršym albomam Vola.
Druhi albom, što vyjšaŭ ciapier, — bolš poŭnaja i ŭparadkavanaja praca. Admysłovaha rašeńnia rabić druhoje vydańnie nie było. Tak skłałasia.
«My byli hatovyja vydavać pieršy albom u 2020 hodzie, ale zdaryŭsia žnivień, stała nie da taho, i kniha pabačyła śviet tolki ŭ 2021 hodzie. Za hety čas da mianie dajechała jašče niekalki strojaŭ, i tak atrymałasia, što pieršy katałoh byŭ pryhožy, ale nie poŭny. Tady ja vyrašyła, što treba rabić nastupny albom. Jon byŭ užo nie spantanny, ja viedała, što budu rabić. Hladzieła, čaho ŭ stroi nie chapaje, my zamaŭlali rečy ŭ majstrych i majstroŭ, sami niešta rabili i adnaŭlali, kab stroj całkam adpaviadaŭ rehijonu pachodžańnia», — raspaviadaje aŭtarka prajekta.
Kalekcyi etničnych strojaŭ Biełarusi. Stroi pa rehijonach: Słuck. Fota: Volya Dzemka / volya.weebly.com
Atrymlivajecca, što častka rečaŭ u albomie — aŭtentyčnaja, a častka — rekanstrukcyja, ale rekanstrukcyja vielmi ŭdumlivaja i detalovaja, bo šukajecca adpaviednaja tkanina i rečy, jakimi karystalisia ludzi XIX — pačatku XX stahodździa.
«Navat kali heta rekanstrukcyja, to adroźnić jaje ad muziejnaha ekspanata vielmi ciažka», — padkreślivaje Dziemka.
Dedłajnaŭ spadarynia nijakich nie staviła. Vola zmahajecca ź vielmi ciažkaim i ahresiŭnym aŭtaimunnym zachvorvańniem, tamu zajmacca prajektam joj vypadaje pamiž chimijami:
«Siońnia ja siabie narmalna adčuvaju, a zaŭtra mahu na tydzień korkam vylecieć z hetaha śvietu. Tamu płanavać asabliva nie vypadaje».
Biełaruskija madeli ŭ Sietle
U druhim albomie źjavilisia nie tolki žanočyja, ale i mužčynskija stroi. Stała pytańnie, kaho b adzieć u hetyja kašuli i nahavicy, kab vyhladała naturalna. Vola pačała šukać madelaŭ u ahienctvach, ale choć tam byli vielmi pryhožyja mužčyny, jana nie bačyła ich u biełaruskim tradycyjnym stroi.
«Jany ŭsie šykoŭnyja na jaki madernovy fešn, ale nie toje. I tut ja zhadała, što niejak zdymała dla partfolia chłopca Antosia. Jon ź Miensku, i žonka jahonaja ź Miensku i taksama madel. Prapanavała im, pasłała fotki kašulaŭ i vianočkaŭ. Daša była vielmi radaja. Kali adziełasia ŭ stroj, to vočy zaśviacilisia. Bačna, što heta jejnaje. Tak atrymałasia znajści dvuch šykoŭnych madelaŭ», — raspaviadaje Vola.
Antoś i Daša Słabada prafiesijna pracujuć u madelnym biznesie, i hadzina ichnaj pracy kaštuje kala 250 dalaraŭ, ale dla alboma biełaruskich strojaŭ jany prapanavali paziravać biaspłatna.
«Ja adrazu skazała, što my ź imi raźličymsia, ale dumała, što zaraz jak zalepiać mnie canu. Ale jany pryjšli, pahladzieli na hetaje ŭsio, parailisia i skazali, što mienavita hety prajekt — heta budzie ich uniosak u kulturu i historyju Biełarusi. Jany i takija pryhožyja, i muž i žonka, i ź Biełarusi, i ŭ Sietle žyvuć — heta niešta nierealnaje», — adznačyła Vola.
Praź niestabilny stan zdaroŭja Voli zdymki zaniali bolš času, čym zvyčajna. Pryniała ŭdzieł i Aŭhinia, jakoj ciapier 17 hadoŭ. Jaje možna pabačyć u małaryckim stroi, na razvarocie Niehlubki ŭ dziavočym stroi, a Darja tam — u žanočym.
Kalekcyja etničnych strojaŭ Biełarusi. Stroi pa rehijonach: Niehlubka. Fota: Volya Dzemka / volya.weebly.com
Placoŭkaj dla zdymkaŭ staŭ haraž. Tydzień jaho rychtavali.
«Padčas zdymkaŭ jašče nie ŭsio było hatovaje, i ja čakała, kali niešta pryjdzie, niešta dašyjecca. Pacichu jano prychodziła, i my dazdymali. Ahułam zdymki zaniali dva miesiacy», — zhadvaje etnohraf.
Dabračynny viečar dla Ukrainy
U kalekcyi Voli nie tolki biełaruskija kaściumy. Kali jaje siabry vyrašyli zładzić dabračynny viečar dla dapamohi ŭciekačam z Ukrainy, to spadarynia prapanavała dva stroi sa svajoj šafy.
«Ja pabačyła, što jany tam źbiralisia rabić šou vyšyvanak. To ja pateliła i prapanavała svaje čarnihaŭski i kijeŭski stroi. Jany skazali: ura, davajcie!» — raskazvaje Vola.
Potym jana jašče palezła ŭ svaje «samyja kufravyja kufry», dzie lažać rečy, jakija treba ramantavać. Miascovyja dylery dasłali joj kašulu i harset na čarkaski stroj, i atrymałasia sabrać jašče try aŭtentyčnyja ŭkrainskija stroi.
Padrychtoŭka da zdymak kalekcyj etničnych strojaŭ Ukrainy. Fota: Volya Dzemka
Mara — kožnaj pa kašuli
Vola peŭny čas vahałasia, ci varta vydavać albom padčas vajny. Paśla doŭhich razvah i abmierkavańniaŭ jana ŭsio ž vyrašyła, što varta:
«Niejak była dumka, što ŭvohule nie viedaju, kali vydavać hety albom. A potym stała zrazumieła, što ciapier. Kab pakazać našu admietnaść, našu samabytnaść. Biełaruskija stroi vielmi stylovyja. Maja siabroŭka, kali pabačyła papiarednija zdymki, była ŭražanaja, što adzieńnie takoje jarkaje i kalarovaje. Jana ŭvieś čas hladzieła na čorna-biełyja zdymki i navat nie ŭjaŭlała, što kaściumy nie čorna-biełyja. Ja jaje razumieju. Ty nikoli pra heta nie dumaješ, što biełaruskija stroi mohuć być takimi cikavymi».
Spadarynia nie prosta tak źbiraje mienavita viaskovyja narodnyja stroi:
«Kali ty apranieš šlachietnaje adzieńnie, to heta budzie vyhladać teatralna. A ŭ narodnym stroi adrazu ŭsio zrazumieła — ty z peŭnaj krainy, ź Biełarusi».
Dziemka maje maru: kab u kožnaj biełaruskaj dziaŭčyny była jak minimum vyšytaja kašula, a lepiej — narodny stroj.
«Maja płanka lažyć amal na padłozie: kali heta nie kakošnik, to ty ŭžo prajšoŭ. Kali bačyš hetyja sceničnyja kaściumy, to heta jak tarkaj pa voku, bo jany vielmi dziŭnyja. Ale ž kali jano biełaruskaje, to chaj budzie, navat kali tak rukažopa zroblena. A kali ludzi hatovyja pierajści na nastupny ŭzrovień — heta ŭžo praryŭ, maja b mara ździejśniłasia».
Ukrainskija stroi. Fota: Lesia Wilcox / Lesia Photography Studios
Zajmajučysia biełaruskimi strojami, Vola sočyć i za tym, jak iduć spravy va ŭkrainskaj supolnaści:
«Časam prosta płakać chočacca, što ŭ nas u Biełarusi takoje prosta nie mahčyma. Bo taki roskvit i samaśviadomaści, i małoha i siaredniaha biznesu… U kožnym rajonie jość majsternia, kudy možna źviarnucca i zamović tradycyjny stroj, jaki chočaš. I heta ŭ ich nie prosta pastaŭlenaje na šyrokuju nahu, a jašče i padtrymlivajecca dziaržavaj. I kali tabie treba ternopalski stroj, znajści jaho navat ciapier, padčas vajny, davoli prosta.
I hladzim na Biełaruś, dzie mały i siaredni biznes prosta vypaleny žalezam, i zamović stroj možna, ale kali ty nie viedaješ majstrych, to navat nie budzieš viedać, kudy tabie iści.
Heta tak dziare serca. I ciapier adkryvać majsterni — heta vielmi mała realna».
Jana źviartaje ŭvahu, što, kab u ludziej źjaviłasia žadańnie zajmieć sapraŭdnyja stroi, varta, kab była «nahledžanaść» na aŭtentyčnyja rečy.
«Treba, kab było bolš materyjałaŭ, kab ludzi na heta hladzieli. Kali ty heta bačyš časta, to heta robicca budzionnaściu i narmalnaj častkaj žyćcia. A kali ty na heta hlanuŭ raz na žyćcio, to jano i nie moža być rodnym. I my bačym ciapier nastupstvy vyniščeńnia ŭsiaho biełaruskaha i samabytnaha ciaham stolkich navat nie hadoŭ, a stahodździaŭ», — abahulniaje etnohraf.
Nabyć albom u papiarovym i elektronnym farmatach i pačać nahladacca na raskošu biełaruskaj tradycyi možna praz sajt.
Vola pryśpiešvała hetuju razmovu, bo ŭ dzień relizu prajektu jana prachodzić čarhovuju siesiju chimijaterapii. Praz toje, što rychtavańnie i vydańnie alboma zaniało bahata srodkaŭ, to z prodažu asobnikaŭ spadarynia mała što atrymaje. Dapamahčy joj ź lekavańniem možna, zrabiŭšy achviaravańnie na staroncy zboru dapamohi dla Voli Dziemki.
