Viadomy litoŭski psichaterapieŭt Aleh Łapin analizuje psichałohiju «dyktatara» na prykładzie Łukašenki.
Alaksandra Łukašenku ŭ krainach Zachadu nazyvajuć «apošnim dyktataram Jeŭropy». Maniery pavodzin biełaruskaha prezidenta, jaho tempieramient i ŭtojenaje za siamiu piačatkami asabistaje žyćcio na fonie prysutnaści pazašlubnaha syna Koli, jakoha sam lider Biełarusi nazyvaje pierajemnikam, navodziać na histaryčnyja paraleli z dyktatarami ŭ inšych krainach.
Viadomy litoŭski psichaterapieŭt Aleh Łapin raspavioŭ litoŭskamu partału DELFI pra taki typ čałaviečych istot, jak «dyktatar», na prykładzie biełaruskaha prezidenta.
«Što ž vy mianie šturchajecie ŭ dyktaturu?»
– Kali kazać pra dyktataraŭ uvohule, z Vašaha punkta hledžańnia, u čym pryčyna taho, što ludzi ich vybirajuć? Bo historyi viadomyja vypadki, kali jany prychodziać da ŭłady demakratyčnym šlacham, heta značyć praz vybary? Alaksandr Łukašenka taksama staŭ prezidentam praz usieahulnaje hałasavańnie.
– Kali ŭ čałavieka jość niejkija asobasnyja rysy, jaho vybirajuć. Ułada źjaviłasia zadoŭha da demakratyi, vybar byŭ patrebien rodu, hramadzie, kab chtości braŭ na siabie adkaznaść i rabiŭ žyćcio jasnym i prostym.
Asoby, što pasavali dla ŭłady, pavinny byli vałodać bolš-mienš prostymi, prymityŭnymi jakaściami, mieć vonkavyja charaktarystyki, što vyłučajucca na fonie inšych ludziej: rostam, hołasam, tempieramientam.Da prykładu, kali voźmiecie piać vypadkovych čałaviek, začynicie ich u mašynie, pryśpicie i zavieziacie ŭ les, dzie vysadzicie, to im niepaźbiežna daviadziecca kahości abrać u jakaści važaka. I zvyčajna na rolu važaka patrapić čałaviek z peŭnym charaktaram. Heta značyć, samy bujny, samy hučny i samy nieciarpimy mužčyna. Jon nie budzie razvažać, chavacca, jon budzie dziejničać. Ludzi buduć pačuvacca ź im lepš.
Kali situacyja zapatrabuje dypłamatyi, to patrebnyja buduć demakratyčnyja lidery. Ale dla situacyi, kali niezrazumieła što adbyvajecca i vakoł vorahi – takija ludzi buduć abrany aŭtamatyčna. A ci prymuć jany takuju rolu? Chutčej za ŭsio prymuć, bo čałaviek lubić, kab jaho pavažali, pryznavali. Tamu čałaviek z takimi jakaściami nie budzie admaŭlacca. Tamu biełarusy abrali Łukašenku, i Łukašenka abraŭ biełarusaŭ.Jon nikoli b nie patrapiŭ u prezidenty ZŠA, premjer-ministry Brytanii i jaho naŭrad ci abrali b niemcy.
– Heta značyć, što nikoha inšaha ŭ toj momant biełarusy abrać nie mahli?
– Na toj pieryjad, kali jaho vybirali, Łukašenka byŭ aptymalnym prezidentam dla Biełarusi. Dla Litvy jon ci naŭrad byŭ by adpaviednym prezidentam. Moža być i dla Rasii nie vielmi dobrym, bo jon zanadta niebiaśpiečny.
– Jaki typ tempieramientu ŭ Alaksandra Łukašenki?
– Tempieramient u Łukašenki vidavočna chaleryčny.
Chaleryki pierakonvajuć svajoj nieciarpimaściu.Kali čałaviek vielmi pierakanany, kali čyrvanieje pry hutarcy, kali ŭ jaho z rota idzie piena, to my jamu vierym. Vierym, što jon kaža praŭdu. Kali čałaviek uśmichajecca, kali jaho vočy biehajuć, jon vietlivy – my jamu nie daviarajem. Kali ž jon demanstruje nieciarpimaść, my jamu vierym.
– Navošta Łukašenku spatrebiŭsia publičny plus ź imiom Kola?
– Tut dziejničajuć roznyja faktary. Jak Łukašenku zavuć? Baćka.
Kali na praciahu šmatlikich hadoŭ kazać, što vy – baćka, to rana ci pozna vy im staniecie. Budziecie demanstravać, što vy – baćka. Ludzi schilnyja materyjalizavacca ŭ svaich pavodzinach.
Kali Łukašenka z synam – jon vidavočna baćka. I, byŭšy z synam, jon pakazvaje, što rychtuje jaho ŭ pierajemniki. Heta ŭłaściva dla takich dyktatarskich natur. Nie spadziavacca bolš ni na koha, akramia jak na svaju kroŭ. Uspomnicie dyktatara Paŭnočnaj Karei. U krainach Afryki jość prykład Amina va Ŭhandzie, jaki apranaŭ svajho syna ŭ hienieralskuju formu. Heta aznačaje, što ja (dyktatar – DELFI) daviaraju tolki svajoj kryvi, tady jak demakratyčny kiraŭnik nie źviazvaje pośpiech tolki z saboj. Jon viedaje, što paśla jaho pryjdzie inšy. Dyktatar nie moža tak dumać. Jon zanadta ŭpeŭnieny, što mienavita jon pavinien być centram, i ŭ takoj situacyi syn – jaho praciah, a nie inšy čałaviek. Akramia taho, maleńkaha praściej delehavać. Maleńki syn abahaŭlaje baćku da vyznačanaha ŭzrostu. I jon prymaje hetu rolu. Takich dziaciej zavuć dzieci-delehaty. Heta značyć dzieci biez svajho «ja». Jany vielmi vyrazna vykonvajuć uskładzienuju na ich misiju. Takija dzieci vierać, što śviet uładkavany tak, jak kažuć baćki, pryncypy ŭ ich takija ž i misija takaja ž. Jany praciahvajuć dziejnaść svaich baćkoŭ. Zvyčajna takaja delehacyja rana ci pozna skančajecca. Dzieci razumiejuć, što žyvuć nie svaim žyćciom i ŭ 20 ci navat u 30 hadoŭ pačynajuć iści nazad, uźnimajuć zapoźnieny miaciež, čym vielmi raniać svaich baćkoŭ. Pakul tabie mała hadoŭ, u ciabie niama mocnych schilnaściaŭ da samastojnaści. Ty vieryš, što śviet uładkavany prosta i jasna. Heta zaviecca kłasičnym pieryjadam dziacinstva. Bolšaść dziaciej va ŭzroście da 10-ci hadoŭ vierać u toje, što ŭ śviecie ŭsio tak, jak pavinna być. Jość naša vydatnaja kraina, samy lepšy tata, samaje smačnaje małako. Jość drennyja ludzi, i my ź imi nie siabrujem, a kali jany napaduć, u nas jość źniščalniki, rakiety. Taki śvietapohlad vielmi zručny dla taho, kab chto-niebudź što-niebudź delehavaŭ. Dla dziciaci heta prosta i jasna. Ź inšaha boku heta zdajecca vykarystańniem dziaciej:
vy adbirajecie ŭ dziciaci dziacinstva, navošta jamu hienieralskaja forma?Ale heta tak zdajecca z boku. Znutry – heta naturalna i zvyčajna. Jaki chłopčyk nie žadaje być padobny da taty? Tak što tut nielha ŭpadać u krajnaści, asudžać Biełaruś ci samoha Łukašenku. My možam paraŭnoŭvać. Dla nas, Litvy, taki varyjant by nie prajšoŭ. Ź inšaha boku – dla hetaj krainy (Biełarusi – DELFI), hetaha naroda – heta zvyčajna.
– Atrymlivajecca, što svaimi pavodzinami Alaksandr Ryhoravič, u pryncypie, usim paćviardžaje, što jon dyktatar...
– Ja dumaju, što heta źviazana z tym, što dyktatar adnaznačna pavinien razumieć, što być dyktataram – drenna. Kali my pahladzim, adkul źjaviłasia demakratyja, to ŭbačym, što ŭ Staražytnaj Hrecyi doŭhi čas kiravali dyktatary, ich zvali tyranami. Na adnym ź ich jany spynilisia i vyrašyli, što chopić ź ich tyranaŭ, i stvaryli narodny zbor. Vyśvietliłasia, što stała mienš niepradkazalnaści, ale źjaviłasia bolš biurakratyzmu, ciahaniny i intryh. Kožny ličyŭ siabie razumniejšym za inšych, u suviazi z čym hreki vyhaniali na niekatory čas pa-za miežy polisu najbolej aktyŭnych, najbolej vybitnych. U dyktatury niama prablemy z vybitnymi ludźmi. Rašeńnie prymajecca chutka. Nichto ni za što nie pavinien hałasavać, a kali i pavinien, to parłamient u dadzienym vypadku budzie maryjanietkavym. Vaźmicie Stalina. Pytańnie stajać ci nie stajać jakomuści lichtaru ŭ Maskvie moh vyrašyć sam Stalin. Biez pravałočak. Dla peŭnych histaryčnych epoch dyktatura lepšaja za demakratyju. Da prykładu, u situacyi, kali ciabie atačajuć vorahi i kali ty žyvieš u sielskaj miascovaści. U haradskich kulturach, i kali ty siabruješ z susiedziami, dyktatary nie patrebnyja.
Takaja ž situacyja, kali vy žyviacie ŭ varožym asiarodździ.
– Łukašenku časta zavuć nieadekvatnym čałaviekam, demanizujuć jaho...
– Dyktatara pry žadańni možna zrabić chvorym i skazać, što jon psichapat. Kali my pahladzim na situacyju, u jakoj jon žyvie i vyras, to, mahčyma, dla takoj situacyi inšy čałaviek i nie padydzie.Asabliva, kali ličyć, što Biełaruś hladzić na śviet varoža, miarkujučy, što jaje atačajuć vorahi. U takoj situacyi biez dyktatury ničoha nie pasieješ i nie pažnieš.
– Cikava atrymlivajecca, što ŭ šmatlikich krainach, jakija ŭtvarylisia paśla raspadu SSSR, la styrna ŭłady stajać ludzi z vyrazna vyjaŭlenymi schilnaściami da aŭtarytarnaści. Ci ŭ tym sprava, što niama paŭnavartasnaj demakratyčnaj kultury?
– Čamu jaje niama, bo jość ža nieba, drevy i ziamla i ŭ Hiermanii, i ŭ Rasii. Rasija doŭhija hady sprabavała ŭvieści demakratyju. U Noŭharadzie, u Pskovie było samakiravańnie, vieča. Kali Iłžedźmitry išoŭ na Maskvu, cara nie było, i ŭsio vyrašali zboram. Ale źjaviŭsia Piotr I, źjaviŭsia fłot, harady, usim abrezali barody. Adnak u Rasii ŭsio zvalvałasia ŭ dyktaturu.
– I ludzi, jakija nasialajuć hetyja krainy zhodnyja z hetym...
– Biezumoŭna, u Rasii jość dasiahnieńni ŭ demakratyi. Ale prachodzić niejki čas i i pačynajuć kazać pra toje, što vakoł nas – inšyja ludzi, my – nie častka śvietu. My – admysłovaja dziaržava, i rozumam nas nie zrazumieć. Tamu my atočanyja vorahami, tamu nam patrebien baćka. Padobnyja idei raspaŭsiudžany i ŭ Rasii. Padobnyja nastroi časta iduć pobač z dyktaturaj. Što patrebien nie razumny, hnutki, a mienavita mocny čałaviek, žaleznaja ruka. Navat u demakratyčnych krainach, naprykład, u Brytanii. Kali rezka paznačyłasia pahroza pieramohi sacyjalizmu, pačali strajkavać šachciory. I raptam źjaŭlajecca Marharet Tetčer i žaleznaj rukoj navodzić paradak.
– Usio-tki chamskija mietady pryhniečańnia ludziej u naš čas užo nie zaŭsiody pracujuć. Łukašenku treba być, miarkujučy pa ŭsim, dobrym psichołaham?
– Redka psichołah moža stać častkaj dziaržavy.
Psichołahi – ludzi druhasnyja, jany pavinny atrymać infarmacyju, praanalizavać jaje. Dla palityki heta zanadta pavolna. Takoha palityka buduć ličyć aściarožnym, nierašučym. Možna zaŭvažyć, što zvyčajna, kali my kažam pra palityka, to ŭsio epitety źviazanyja ź siłaj.My kažam – žaleznaja ruka, mocny palityk, valavy palityk. My kažam – miakki palityk, anuča, nierašučaja palityka Klemanso, jakaja raźviazała ruki fašystkaj ahresii... My, sami taho nie razumiejučy, uvieś čas aceńvajem palityka pa jaho sile, a nie pa rozumie.
U sile vielmi šmat iracyjanalnych faktaraŭ. Palityk pracuje svajoj volaj i siłaj, padobnaściu na vybarščyka.Łysyja vybarščyki ŭ akularach časta vybirajuć takich ža, jak jany.
Hitlera abrali demakratyčnym šlacham, tamu što jon byŭ vielmi padobny da bolšaści niaŭdałych, rasčaravanych isteryčnych niemcaŭ mižvajennaj pary.Stalin byŭ prostym. Lenina zvali samym ludskim z usich. Heta značyć vybirajuć nie samaha razumnaha, a padobnaha da nas, ale kruciejšaha.
– U kiraŭnikoŭ dziaržaŭ pryniata pakazvacca na aficyjnych mierapryjemstvach, padčas vizitaŭ sa svaimi sužencami. Alaksandr Łukašenka naadvarot, svajo asabistaje žyćcio chavaje ŭ litaralnym sensie za płatami. Pisać i kazać pra heta – tabu dla žurnalistaŭ. Ale pry hetym źjaŭlajecca pazašlubny syn Kola...
– Vialikuju rolu hraje toje, što pobač z žančynaj niekatoryja mužčyny nie pačuvajucca ŭpeŭniena. Kali brać siamju, to dyktataram čaściej za ŭsio stanovicca žonka. Bolšaść siemjaŭ – siemji ź vidavočnym matryjarchatam. I kali vy z takoj žonkaj źjaŭlajeciesia navidavoku, to psichałahična vy nie možacie być dyktataram. Z žonkaj moža źjavicca nie mača, a džentelmien, dla jakoha žančyna nie ŭjaŭlaje niebiaśpieki.
Dyktatary instynktyŭna imknucca być mača, imknucca vykonvać žadańni vybarščykaŭ, jakija šukajuć «krutoha mužyka». A kruty mužyk nidzie nie moža źjavicca z žonkaj, inakš tady jon nie budzie krutym.Tamu pavažany spadar Łukašenka pravilna robić, što nikudy nie chodzić z žonkami ŭ hramadskija miescy, tamu što nieviadoma, što hetyja žonki mohuć vykinuć.
– Ci mahčyma takoje, što dyktatar moža rezka źmianić svaje pavodziny, pierastać być im?
– Na žal, asoby takoha płanu schilnyja ŭpadać u paranoju. Zamiest taho, kab krytyčna asensavać toje, kim jany źjaŭlajucca, jany pačynajuć pošuk vorahaŭ, jakimi stanoviacca pastupova ŭsie.Kali ty samy kruty – łahična, što mała kamu heta padabajecca. Uźnikaje bojaź kankurencyi. U dyktatara psichałohija takaja: ja centr situacyi. U jaho zaŭsiody jość zajzdrośniki, apazicyjaniery. U kožnaha Cezara jość svoj Brut, inšymi słovami. Tamu ŭ metach prafiłaktyki jany pačynajuć z vorahami baraćbu, i ŭźnikaje niebiaśpieka ŭpaści ŭ paranoju. Byvajuć varyjanty, kali čałavieka kosić chvaroba, jak było ź Leninam. I jon pieraasensoŭvaje śviet. Ale heta zdarajecca redka. Vialikaja imaviernaść, što Łukašenka budzie bačyć vakoł siabie vorahaŭ.
– Jon, darečy, pryjazdžaŭ u Litvu, heta značyć u jeŭrapiejskuju krainu, tady jak jon nie naviedvaŭ krain Zachadu paradku 10 hadoŭ...
– Vydatna. Čym dalej adciahvajecca pačatak paranoi, tym lahčej ludziam vakoł jaho. Čym bolej čałaviek maje znosinaŭ, tym słabiejšaja jaho padazronaść. U Biełarusi ž taksama adbyvajucca niekatoryja pasłableńni.
