Žnivień 2020 hoda byŭ časam sacyjalnaj ejfaryi i vialikaj nadziei ŭ Biełarusi. Łukašenka znoŭ sfalsifikavaŭ vybary, ale hetym razam biełarusy byli hatovyja adstojvać svoj realny vynik hałasavańnia, tamu pačali vychodzić na šmattysiačnyja mirnyja demanstracyi nie tolki ŭ Minsku, ale i ŭ inšych haradach.
Infarmacyja ad sumlennych vybarčych kamisij, a taksama danyja z telehram-bota «Hołas» vyrazna pakazvali: u Alaksandra Łukašenki niama 50% hałasoŭ, a vynik Śviatłany Cichanoŭskaj u razy zanižany. Jaje muž, Siarhiej Cichanoŭski, jaki chacieŭ bałatavacca na vybary, byŭ zatrymany jašče ŭ mai, a ciapier maje prysud u 18 hadoŭ źniavoleńnia za nibyta arhanizacyju masavych biesparadkaŭ, chacia ŭ realnaści za toje, što stvaraŭ kankurencyju Łukašenku.
Try žančyny
Jašče za niekalki miesiacaŭ da vybaraŭ navat ekśpierty stavili na Biełarusi kryž. Usie ŭžo było raniej. Vybary pryznačany, jość kandydat ad apazicyi, ale jon traplaje u turmu, adbyvajecca pratest u centry Minska, jaki chutka razhaniajecca, zatym chvala represij i chvala palityčnaj emihracyi. Ale ŭ 2020 hodzie ŭ Biełarusi adbyłosia abudžeńnie hramadstva, i sutnaść hetaha abudžeńnia dahetul nie zusim zrazumiełaja, a jaho pryčyn vyčarpalna nichto nie apisaŭ. Na postsavieckaj prastory biełaruskaje hramadstva vydzialałasia svajoj palityčnaj apatyjaj. Zdavałasia, represiŭny aŭtarytaryzm Łukašenki pad sousam vyrašeńnia sacyjalnych pytańniaŭ, zadavalniaŭ bolšaść.
I nibyta biełarusy nie chacieli raźvićcia, jany chacieli zastacca ŭ Savieckim Sajuzie, jak abiacaŭ i zapeŭnivaŭ Łukašenka. Ale viasnoj 2020 hoda biełarusy raptam zacikavilisia palitykaj, mabilizavalisia, samaarhanizavalisia i natoŭpami rušyli pakidać podpisy za alternatyŭnych kandydataŭ. Akramia Cichanoŭskaha źjavilisia jašče dźvie pierśpiektyŭnyja fihury: Viktar Babaryka i Valeryj Capkała. Babaryka taksam atrymaŭ vialiki termin źniavoleńnia, 14 hod, a Capkała vyjechaŭ z krainy pierad vybarami.
Tady zdaryłasia niepradkazalnaje. U kansiervatyŭnym patryjarchalnym biełaruskim hramadstvie na palityčny płan vyjšli try žančyny. Pieršaja — Śviatłana Cichanoŭskaja, jakuju zarehistravaŭ CVK. Jaje padtrymali Vieranika Capkała, žonka Valeryja, i najbližejšaja paplečnica Viktara Babaryki — Maryja Kaleśnikava. Toj fatazdymak, na jakim Śviatłana, z padniatym kułakom, Vieranika, sa znakam V (pieramoha), i Maryja, jakaja skłała ruki ŭ sardečka, — užo ŭvajšoŭ u historyju.
Vialiki entuzijazm, vybary i biesprecedentny dla Biełarusi sacyjalny vybuch, jaki śmieła možna nazvać nacyjatvorčym. Kali chtości mieŭ sumnievy, ci sami biełarusy adčuvajuć siabie samastojnaj, asobnaj nacyjaj — asobnaj, viadoma, ad Rasii, jakaja, jak i ŭ vypadku z Ukrainaj, ličyć Biełaruś u lepšym vypadku śpiecyfičnaj raznavidnaściu siabie samoj, — to u žniŭni 2020 hoda moh pierakanacca, što adčuvajuć. Navat tyja ludzi, jakija prychapkam šyli bieł-čyrvona-bieły ściah, moža, nie da kanca razumiejučy jaho histaryčnyja karani, što viaduć da Biełaruskaj Narodnaj Respubliki i Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, navat tyja, chto mała havaryŭ u Biełarusi pa-biełarusku, adnaznačna vystupili na baku suvierenitetu i demakratyi.
Fotazdymki biełaruskich pratestaŭ ablacieli ŭvieś śviet. Padkreślena mirny pratest rabiŭ furor, bo navat samyja pratestoŭcy, pierad tym, jak stać na łaŭku ŭ parku, zdymali abutak. Na vokładkach u hazietach łunajuć foty z žanočych maršaŭ, dzie žančyny ŭ biełych sukienkach, z kvietkami ŭ rukach i viankami na hałavach. Śpiavajučy narodnyja pieśni i kałychanki, biełaruski sprabavali załaščyć, supakoić supracoŭnikaŭ AMAPa, jakich Łukašenka pasłaŭ źbivać udzielnikaŭ akcyi pratestu.
Varta być z Rasijaj?
Aparat represij u Biełarusi zaŭsiody pracavaŭ biezdakorna. Łukašenka zdušyŭ pratesty siłaj, i ciaham niekalkich miesiacaŭ katok hvałtu z boku pravaachoŭnych orhanaŭ razdušyŭ nadzieju biełarusaŭ na pieramieny. Znoŭ ź Biełarusi chłynuła chvala emihracyi, ale na hety raz bolšaja i macniejšaja. Biehli asoby, jakija zajmajucca palitykaj, ratavałasia moładź praz adsutnaści pierśpiektyŭ, zamiežnyja kampanii i ŭstanovy rełakavali svaich supracoŭnikaŭ. Toj, chto zastaŭsia ŭ krainie, ryzykuje apynucca na mnohija hady ŭ turmie, zusim ni za što. Represii pierastali być prosta aktam pomsty, stali zvyčajnaj prafiłaktykaj.
Zdavałasia, što situacyja ŭ Biełarusi ŭžo nie moža być bolš dramatyčnaj. Ale ŭ lutym 2022 hoda paśla sumiesnych vučeńniaŭ rasijska-biełaruskaj armii Kreml zajaviŭ, što praź situacyju ŭ rehijonie nie budzie vyvodzić svaje vojski ź Biełarusi. A potym Rasija napadaje na Ukrainu, vykarystoŭvajučy dla hetaha biełaruskuju terytoryju taksama. Biełarusy prama kažuć, što heta akupacyja, a Łukašenka canoj utrymańnia ŭłady kančatkova pradaŭ biełaruskuju niezaležnaść.
Adkrytaje ŭvarvańnie Rasii va Ukrainu adsunuła prablemy Biełarusi na druhi płan. Uciahnutaja Łukašenkam ŭ vajnu Biełaruś raptoŭna pieratvaryłasia ŭ takuju ž dziaržavu-ahresara, jak i Rasija. Biełarusy ŭ emihracyi, jakija raniej adčuvali salidarnaść z boku susiedziaŭ, pačali adčuvać niepryjaznaść. Jašče składaniej było tym, chto ad represij źbieh va Ukrainu.
U lutym razam ź miljonami ŭkraincaŭ biehli i jany — ad bombaŭ, jakija laciać z terytoryi ich ułasnaj krainy. Adnak, naprykład, u Polščy pra uciekačoŭ-biełarusaŭ z Ukrainy pieršapačatkova nie viałasia hutarka ŭ admysłovych dapamožnych pastanovach, što prymalisia polskim uradam. Jak byccam ich i niama, ci jany sami vinavatyja. Padobnych situacyj jość bolš, tamu što tam, dzie źjaŭlajucca abmiežavańni dla rasijan, pad ich aŭtamatyčna traplajuć i hramadzianie Biełarusi. Tady dapamahčy moža tolki aŭtarytet i ŭmiašańnie Śviatłany Cichanoŭskaj ci Paŭła Łatuški. Łatuška — były ministr kultury i dypłamat, jaki ŭ 2020 hodzie padtrymaŭ pratesty suprać Łukašenki.
Kanfierencyja «Novaja Biełaruś», prymierkavanaja da druhoj hadaviny vybaraŭ, — heta sproba vyjści z tupika i znajści novuju stratehiju ŭ vielmi ciažki dla Biełarusi čas, kali navat sam fakt isnavańnia biełaruskaj dziaržaŭnaści stavicca pad sumnieŭ.
Vajna ź impieryjaj
Padziei va Ukrainie ŭpłyvajuć na ŭsprymańnie palityčnaj baraćby biełarusaŭ. U 2020 hodzie absalutnym pryncypam pratestu byŭ jaho mirny charaktar i adsutnaść hieapalityčnych łozunhaŭ, naprykład, źviazanych z dałučeńniem da jeŭrapiejskich struktur. Havorka išła ab tym, kab nie pravakavać Rasiju, tamu što biełarusy bajalisia paŭtareńnia krymska-danbaskaha scenaru ŭ siabie doma. Adnak Łukašenka patapiŭ krainu ŭ terory i ŭciahnuŭ u krovapralitnuju vajnu suprać blizkaha susieda. Ukraincy majuć da biełarusaŭ pretenzii — i nakont niaŭdałaj revalucyi dva hady tamu, i nakont taho, što jany nibyta niedastatkova robiać, kab spynić vajnu, što viadziecca ź ich terytoryi. Tym bolš što kali va Ukrainie i rychtavalisia da napadu Rasii, to nichto nie čakaŭ, što napad adbudziecca z poŭnačy, z terytoryi Biełarusi. Daradca kiraŭnika Administracyi Prezidenta Ukrainy Michaił Padalak u adnym ź intervju adkryta vykazaŭ abvinavačvańni ŭ adras biełaruskaha hramadstva, a pazicyju Cichanoŭskaj nazvaŭ «prarasijskaj».
Sama Cichanoŭskaj i biełaruskija aktyvisty ŭ jakaści adkazu na takija zajavy nahadvajuć nie tolki pra antyvajennyja pratesty, dapamohu biełarusaŭ uciekačam z Ukrainy i biełaruskich dobraachvotnikaŭ, što vajujuć u pałkach Kastusia Kalinoŭskaha i «Pahoni», ale i pra čyhunačnyja dyviersii biełaruskich partyzan. Navat New York Times, spasyłajučysia na svaje krynicy, pryznała, što šmat u čym dziakujučy hetamu rasijskaj armii nie ŭdałosia zachapić Kijeŭ.
Vajna pierastaje tabujavać varyjant siłavoha rašeńnie vyjścia z kryzisu, prynamsi, dla peŭnaj častki pradstaŭnikoŭ biełaruskaha demakratyčnaha ruchu. Pa-roznamu nazyvajecca i hałoŭny vorah, ź jakim davodzicca zmahacca. Padčas dyskusij u Vilniusie hety varyjant ahučyŭ Vadzim Prakopjeŭ, zasnavalnik pałka «Pahonia».
— My na vajnie z 2020 hoda, z tych časoŭ, jak raźviejalisia apošnija nadziei na aksamitnuju revalucyju, jak nie spracavała teoryja niehvałtoŭnaha supracivu. My na vajnie nie z Łukašenkam — my na vajnie z ruskaj impieryjaj, z cyničnymi, podłymi i nieprystojna bahatymi ludźmi ŭ Kramli. Łukašenka, jakoha my nienavidzim, — heta iłžyvaja meta, jon prosta zručny čałaviek dla Kramla.
Prakopjeŭ, jaki jašče niadaŭna byŭ biznesmienam, taksama skazaŭ, što ŭ 2020 hodzie šaniec byŭ vypuščany, tamu što ŭsie byli ŭ zachapleńni ad nacyjanalnaha padjomu, a struktury supracivu nie vybudoŭvalisia.
Niezaležna ad acenki padziej biełaruskaha žniŭnia 2020 hoda i dziejnaści Śviatłany Cichanoŭskaj u roli biełaruskaha demakratyčnaha lidara, niesumnienna adno: kali b nie prezidenckija vybary dva hady tamu i masavyja pratesty pa ŭsioj krainie, siońnia było b ciažka kaho-niebudź pierakanać u tym, što jość takaja kraina, jak Biełaruś.
