Todar Klaštorny, Mikoła Nikanovič, Janka Tumiłovič, Janka Bobryk, Aleś Zvonak, Vasil Kaval
29 kastryčnika - dzień naradžeńnia kamsamoła: letaś z razmacham navat śviatkavałasia jaho 90-hodździe. Ale napraŭdu dla Biełarusi heta čornaja data: u 1937 hodzie ŭ noč z 29 na 30 kastryčnika pad Minskam čekisty rasstralali 20 maładych litarataraŭ, siarod jakich byli Michaś Čarot, Vasil Stašeŭski, Michaś Zarecki, Anatol Volny, Płaton Hałavač, Vasil Kaval, Jurka Lavonny, Valeryj Marakoŭ, Juli Taŭbin…
«U 1921 hodzie balšaviki rasstralali Humilova, u 1936 fałanhisty ŭ Ispanii zabili paeta Łorku - pra hetyja fakty viedajuć va ŭsim śviecie, — kaža Michaś Skobła, paet i adzin z ŭkładalnikaŭ zbornika tvoraŭ piśmieńnikaŭ, zahublenych karnymi orhanami, «Rasstralanaja litaratura». — 29 kastryčnika 1937 hoda vorhany NKUS u Minsku rasstralali 20 litarataraŭ — i pra hetuju padzieju časta nie viedajuć navat u samoj Biełarusi. Tamu varta paŭtaryć:
u adnu noč balšaviki sprabavali rasstralać našu litaraturu».
Kaniec 20-ych pačatak 30 hadoŭ u BSSR - duža spryjalny čas dla raźvicca kultury i navuki. Adčyniŭsia Inbiełkult — pravobraz biełaruskaj Akademii Navuk. Ažyvaje druk, arhanizavanyja viadučyja teatry, zdymajucca pieršyja kinastužki, svaje dźviery pierad studentami adčyniaje dziaržaŭny univiersitet.
Mastackaja litaratura jak nikoli ŭzbahačajecca imionami maładych pieśniaroŭ novaj doli. Na chvali času šyrokaha revalucyjnaha ŭzdymu ŭ biełaruskuju litaraturu ŭlivajecca cełaja plejada prazaikaŭ, paetaŭ, krytykaŭ. Časopisy «Połymia», «Maładniak», «Uzvyšša».
Pra karotki pieryjad 20-30-ch hadoŭ možna pačuć, što heta była «załataja ranica biełaruskaha Adradžeńnia».
Historyk i aŭtar pradmovy da knihi «Rasstralanaja litaratura» Anatol Sidarevič ličyć, što šmat chto ź biełaruskich intelihientaŭ, u tym liku i rasstralany, nie byŭ apazicyjanieram u poŭnym sensie hetaha słova. «Jany byli addanymi nacyjanalistami i kamunistami adnačasova. Ale jaki ž heta śvietły byŭ kamunizm! Kamunizm, jaki nie adbiahaŭsia ad pryncypaŭ jeŭrapieskaha sacyjał-demakratyčnaha ruchu, —kaža Sidarevič. —
Palityki i litaratary, jakich potym prazvali nacdemy, chacieli ŭzvyšeńnia Biełarusi i biełarusaŭ.Dumali, što kali biełarus budzie žyć zamožna, adukavana, dyk budzie lepiej dla balšavickaj krainy. I hetaja žadańnie ŭzvyšeńnia Biełarusi nie kłałasia ŭ prakrustavy łožak maskoŭskaha balšavizmu. I mienavita tamu cełaja hienieracyja intelihientaŭ i litarataraŭ padvierhłasia tatalnamu vyrazańniu. Dla našaj maładoj kultury heta byŭ mocny ŭdar».
Kamunistyčny teror pačaŭsia z zapałochvańnia: śpiarša karnyja vorhany vymahli napisać pakajalnyja listy ad kiraŭnikoŭ Savieckaj Biełarusi, Čarviakova i Haładzieda, a taksama ad litarataraŭ pieršaj vieličyni: Kołasa, Kupały i Biaduli. Potym zbrojaj suprać tvorcaŭ byŭ danos: tajemny ( u formie ananimak) i adkryty - u vyhladzie źniščalnych i biaźlitasnych niby-litaraturnych recenzijaŭ.
Čaściakom achviaraj prapahadny i adnačasova jaje ruparam rabilisia kłasiki litaratury, Janka Kupała i Jakub Kołas:zaterararyzavanyja, spasiarod represijaŭ jany byli vymušanyja składać vieršy ŭ honar «baćki narodaŭ», Iosifa Stalina i spraviadlivaha kamunistyčnaha ładu.
Kolki b jašče kamiedyjaŭ napisaŭ Uładysłaŭ Hałubok, kolki ściežak u śviet adkryŭ by pierakładčyk Juli Taŭbin, kolki parafijaŭ, dzie nabaženstva viałosia b pa-biełarusku, adčyniŭ by śviatar Adam Stankievič, kolki b uźniosłych radkoŭ skłaŭ Uładzimir Žyłka...
U zbornik «Rasstralanaja litaratura» trapiła 66 aŭtaraŭ. Pavodle padlikaŭ historykaŭ u 20-30-40 hady było represavana kala 200 litarataraŭ, pałova ź ich było rasstralana abo źnikła bieź viestak. Ale heta tolki imiony pieršaha šerahu i tolki tych, što pisali pa-biełarusku.Svajho viartańnia z zabyćcia jašče čakajuć mienš viadomyja litaratary i tyja, jakija pisali na idyšy, pa-litoŭsku, pa-polsku i pa-rasijsku.
