Rašeńnie Strasburhskaha sudu vyklikała vialikuju dyskusiju ŭ Jeŭropie.
«Prysutnaść kryža ŭ školnych pamiaškańniach źjaŭlajecca parušeńniem prava baćkoŭ na vychavańnie svaich dziaciej u adpaviednaści sa svaimi pierakanańniami i parušeńniem relihijnaj svabody samich navučencaŭ». Takuju pastanovu 3 listapada 2009 h. pryniaŭ Jeŭrapiejski sud pa pravach čałavieka ŭ Strasburhu, razhladajučy apielacyju, padadzienaju hramadziankaj Italii.
Ministarka adukacyi Maryjasteła Dželmini ŭ svajoj zajavie abvieściła, što «ŭrad Italii abskardziŭ rašeńnie Jeŭrapiejskaha suda pa pravach čałavieka ŭ Strasburhu». Kali sud prymie apielacyju da razhladu, sprava budzie pierahledžana ŭ Vialikaj Pałacie (orhan suda, jaki prymaje rašeńnie pa spravie, što ŭzdymaje surjoznaje pytańnie albo tyčycca tłumačeńnia ci prymianieńnia pałažeńniaŭ Kanviencyi abo Pratakołaŭ).
Kali apielacyja nie budzie pryniataja da razhladu, pastanova suda pryznajecca definityŭnaj užo praz try miesiacy, i tady prava pryniać dalejšaje rašeńnie dajecca Kamitetu ministraŭ Rady Jeŭropy, jaki na praciahu šaści miesiacaŭ musić akreślić jakija dziejańni italjanski ŭrad pavinien pryniać, kab paźbiehnuć dalejšych parušeńniaŭ.
Vatykan vykazaŭ svajo «ździŭleńnie i škadavańnie» z nahody takoha «blizarukaha i pamyłkovaha» rašeńnia suda. Pazicyja Kanfierencyi Biskupaŭ Italii taksama adnaznačnaja. Jana adchilaje hetaje rašeńnie, nazyvajučy jaho «praduziatym i ideałahična afarbavanym».
Zajaŭnica
Z pazovam u sud Strasburha źviarnułasia Sojle Łaŭci Albiercin, italjanskaja hramadzianka finskaha pachodžańnia. U 2002 h. jana zapatrabavała ad dziaržaŭnaj navučalnaj ustanovy Vitaryna‑da‑Fieltrie ŭ Abana‑Terme (Paduja), u jakoj vučylisia dva jaje syny, prybrać z kłasnych pakojaŭ kryžy dziela zachavańnia pryncypu śvieckaści dziaržavy. Z boku dyrekcyi škoły jana atrymała admoŭny adkaz i ŭsie zachady Łaŭci zastalisia biezvynikovymi.
U śniežni 2004 h. Kanstytucyjny sud adchiliŭ apielacyju. Sprava viarnułasia ŭ rehijanalny administracyjny sud, jaki ŭ 2005 hodzie, u svaju čarhu adchiliŭ apielacyju, śćviardžajučy, što kryž źjaŭlajecca simvałam italjanskaj historyi i kultury i, takim čynam, samoj samabytnaści krainy. A taksama simvałam pryncypaŭ roŭnaści, svabody, ciarplivaści i śvieckaści dziaržavy.
Ale potym historyja mianiaje svoj nakirunak: sudździ ŭ Strasburhu, da jakich źviartajecca Łaŭci ŭ 2007 hodzie, pryznajuć słušnaść jejnaj pazicyi, bolš za toje, jany abaviazvajuć italjanski ŭrad vypłacić Łaŭci kampiensacyju ŭ 5000 jeŭra za maralnuju škodu. Havorka idzie pra pieršaje rašeńnie Strasburhskaha suda ŭ pytańniach vykarystańnia relihijnych simvałaŭ u škołach. «Ciapier italjanskaj dziaržavie daviadziecca brać pad uvahu rašeńnie Jeŭrapiejskaha suda pa pravach čałavieka», — zajavili sužonki z Abana.
Prysud
«Najaŭnaść kryža, jaki niemahčyma nie bačyć u kłasie, — havorycca ŭ prysudzie sudździ ŭ Strasburhu, — moža być lohka interpretavana navučencami ŭsich uzrostaŭ jak relihijny simvał. Heta padkreślivała b, što adukacyjny praces adbyvajecca ŭ asiarodździ, paznačanym peŭnaj relihijaj». Usio heta, jany praciahvajuć, «moža być pryvabnym dla vierujučych studentaŭ , ale razdražnialnym dla chłopcaŭ i dziaŭčat, jakija praktykujuć inšyja relihii. U pryvatnaści, kali jany naležać da relihijnych mienšaściaŭ albo źjaŭlajucca ateistami». Znoŭ ža, sam sud «nie ŭ stanie zrazumieć, jakim čynam demanstracyja ŭ kłasach dziaržaŭnych škoł simvała, jaki tak lohka asacyjujecca z katalicyzmam, moža słužyć u vychavańni ducha pluralizmu, nieabchodnaha dla padtrymańnia demakratyčnaha hramadstva».
Aŭtarami takoha rašeńnia vystupili: Fransua Tułkiens (Bielhija, staršynia), Uładzimir Zahrebielski (Italija), Irenej Kabrał Bareta (Partuhalija), Danuta Jocenie (Litva), Drahalub Popavič (Sierbija), Andraš Šajo (Vienhryja) i Iził Karakas (Turcyja).
Vatykan ličyć niedalnabačnym
Vatykan ličyć pamyłkovym i niedalnabačnym takoje rašeńnie Jeŭrapiejskaha suda ŭ Strasburhu. Jak zajaviŭ pradstaŭnik Vatykana ajciec Fiederyka Łambardzi, u karotkaj pramovie na Radyjo Vatykana i TG1, Papskaja dziaržava pryniała rašeńnie suda Rady Jeŭropy sa «ździŭleńniem i škadavańniem».
«Kryž, — rastłumačyŭ jon, — zaŭsiody byŭ znakam lubovi, jakuju Boh daŭ nam i znakam sajuza dy prymańnia ŭsiaho čałaviectva. Prykra, što jon pačynaje razhladacca jak znak padziełu, vyklučeńnia albo abmiežavańnia svabody. Ale heta nie tak, i heta nie pieradaje ahulnaha nastroju našaha naroda». «U pryvatnaści, heta vielmi surjozna, — dadaŭ jon, — što chočuć vyklučyć sa śvietu adukacyi fundamientalny simvał, jaki śviedčyć pra važnaść relihijnych kaštoŭnaściaŭ u italjanskaj historyi i kultury. Relihija robić kaštoŭny ŭniosak u farmavańnie i raźvićcio marali asoby i źjaŭlajecca važnym kampanientam našaj cyvilizacyi. Heta niapravilna i niedalnabačna chacieć vyklučyć relihiju z adukacyjnaj rečaisnaści», — padkreśliŭ jon.
A potym jon dadaŭ: «Dziŭna toje, što Jeŭrapiejski sud ŭmiešvajecca ŭ rečaisnaść, jakaja vielmi hłyboka spałučajecca z histaryčnaj identyčnaściu, z kulturnaj i duchoŭnaj tojesnaściu italjanskaha naroda». «Nie tak, — zavieršyŭ jon, — asiahajecca meta vyklikać luboŭ da Jeŭropy i sparadzić žadańnie jašče bolš padzialać jejnyja idei, čaho my italjanskija kataliki rašuča trymalisia z momantu jejnaha stvareńnia».
Kamientary
Na palityčnym uzroŭni źjavilisia šmatlikija vykazvańni, jakija adlustravali zakłapočanaść z nahody rašeńnia Strasburhskaha suda.
Ministarka adukacy Maryjasteła Dželmini zaznačyła: «Najaŭnaść kryža ŭ kłasie nie aznačaje dałučeńnie da katalicyzmu, ale heta simvał našaj tradycyi».
Lider apazicyjnaj Demakratyčnaj partyi Pjerłuidžy Biersani taksama vykazvaje svaje sumnievy adnosna rašeńnia suda: «Ja dumaju, što taki znak našaj staražytnaj tradycyi jak kryž nie moža być abraźlivym ni dla kaho».
Pavodle Sandra Bondzi, ministra kultury, «takija rašeńni addalajuć nas ad idei Jeŭropy zaprapanavanaj nam praz De Haspery, Adenaŭera i Šumana. U takim tempie palityčny pravał niepaźbiežny».
Pjer Fierdynand Kazini, lider Chryścijanskich Demakrataŭ, zajaviŭ, što rašeńnie «źjaŭlajecca vynikam bajaźlivaści pradstaŭnikoŭ jeŭrapiejskich uradaŭ, jakija admaŭlajucca zhadvać ab chryścijanskich karaniach Jeŭropy ŭ Jeŭrapiejskaj kanstytucyi. Kryž źjaŭlajecca znakam chryścijanskaj identyčnaści Italii i Jeŭropy».
U svaju čarhu vialikaju radaść vyjaŭlaje Rafael Karkana, sakratar Sajuza ateistaŭ i ahnostykaŭ‑racyjanalistaŭ: «Śvieckaja dziaržava pavinna pavažać roznyja relihii, ale nie atajasamlać siabie ź nijakaj». Padtrymali rašeńnie suda i Paoła Fierera, sakratar Kamunistyčnaj partyi, a taksama lidery italjanskich musulmanaŭ.
