Chto kupiŭ karty — nieviadoma. Na polskim aŭkcyjonie vynikovy košt łota skłaŭ 799,5 złotaha. Tarhi pačynalisia sa 150 złotych. Na piku aŭkcyjonu za ŭnikalnuju kałodu kartaŭ zmahalisia 29 čałaviek. Łot ujaŭlaŭ saboj kałodu z 52 kartaŭ i dvuch džokieraŭ.
Karty byli vypuščanyja ŭ Hrodnie ŭ mižvajenny pieryjad na fabrycy ihralnych kartaŭ Łapinych. Sapraŭdnaść kartaŭ paćviardžaŭ fabryčny druk na čyrvovym tuzie i nadpis na šaliku adnaho z valetaŭ. Takoj kałody siońnia niama navat u Hrodnie.
«Vielmi doraha kaštujuć tyja pradmiety, jakija adnačasova i cikavyja, i redkija. Na Allegro karty Łapinych źjaŭlajucca prykładna raz na hod. Hetym razam za ich zmahalisia 29 karystalnikaŭ aŭkcyjonu, staŭki pierabivali ŭ apošnija siekundy pierad zakančeńniem. Chto nabyŭ — nieviadoma. Ale treba, kab našy histaryčnyja kaštoŭnaści byli ŭ našych, biełaruskich, rukach, — raskazaŭ Mostmedia.io biełaruski krajaznaviec Kastuś Šytal, jaki zmahaŭsia za karty dla hrodzienskaha zakazčyka.
Karty Łapinych, jakija pradavali na aŭkcyjonie ŭ Polščy. Fota: Allegro.pl
Što za karty?
Ihralnyja karty Łapinych vyrablalisia na hrodzienskaj fabrycy ŭ 20-40-ja hady minułaha stahodździa i byli šyroka papularnyja za miežami Hrodzienščyny. Hetymi kartami hulali amatary azartnych hulniaŭ va ŭsioj mižvajennaj Polščy.
Za asnovu druku na fabrycy byli ŭziatyja technałohija i standarty, zakładzienyja jašče ŭ XVIII stahodździ Antonijem Tyzienhaŭzam u Hrodnie. Ihralnyja karty byli viadomyja svajoj jakaściu, pryhažościu, aryhinalnaściu i raznastajnaściu.
Vałodali fabrykaj jaŭrejskija braty Łapiny. U mižvajenny pieryjad u asartymiencie fabryki byli «narodnyja» kałody z vyjavami šlachty časoŭ Rečy Paspalitaj zamiest karaloŭ i valetaŭ, «pruskija» i «baročnyja».
U 1939 hodzie fabryka była nacyjanalizavanaja Savietami. U hady niamieckaj akupacyi na vytvorčaści Łapinych drukavalisia «rejnskija» ihralnyja karty.
Historyja z hrodzienskimi kartami skončyłasia adrazu paśla Druhoj suśvietnaj vajny. U 1944 hodzie vytvorčaść była spyniena. Na fabrycy pačali drukavać savieckija ahitacyjnyja płakaty. Paźniej praca Hrodzienskaj drukarni naohuł prypyniłasia, budynak fabryki doŭha pustavaŭ.
Znachodka budaŭnikoŭ nahadała pra zabytuju historyju
Upieršyniu z paślavajennych časoŭ publična ab pradukcyi fabryki Łapinych zahavaryli ŭ Hrodnie ŭ 2015 hodzie. Tady padčas rekanstrukcyi budynka «Biełmytniaservisu», dzie raniej była fabryka kartaŭ, vypadkova vyjavili pradukcyju Łapinych. Nierazrezanyja karty 1930-ch hadoŭ znajšli pad staroj ašaloŭkaj — jany vykarystoŭvalisia jak uciaplalnik.
Budaŭniki navat nie padazravali, što vyjavili ŭnikalnyja rečy, jakich nie było navat u muziei ŭ Hrodnie. Znachodki stahadovaj daŭniny dziakujučy miascovym krajaznaŭcam udałosia pieradać u historyka-archieałahičny muziej.
Znojdzienyja ŭ 2015 hodzie aryhinalnyja karty Łapinych. Fota: Rusłan Kulevič / Hrodna life
Novaje žyćcio kartaŭ Łapinych
Paśla taho, kali znojdzienyja karty pieradali ŭ muziej, pačałosia druhoje žyćcio pradukcyi Łapinych. Znachodkaj zacikaviłasia tvorčaje abjadnańnie «A-čatyry», jakoje zajmajecca raspracoŭkaj i vydańniem nastolnych hulniaŭ. Jany zachacieli adnavić karty.
«Heta ŭ pieršuju čarhu ŭniosak u historyju horada i krainy ŭ cełym, a jašče heta pierajemnaść pakaleńniaŭ, bo my, maładyja sučasnyja hrodziency, adnaŭlajem toje, što rabili haradžanie jašče ŭ minułym stahodździ», — kazaŭ kiraŭnik prajekta pa adnaŭleńni kartaŭ Anton Jankoŭski.
Dla prajekta pratatypy znojdzienych kartaŭ z muzieja pieradaŭ kamandzie historyk Andrej Vaškievič, jon ža padrychtavaŭ i ich historyju. Za asnovu novych kartaŭ byli ŭziatyja źviestki z archivaŭ, histaryčnyja daviedki, a taksama frahmienty znojdzienych kartaŭ.
«My vyrašyli adnaŭlać karty całkam z nula, kab u nas atrymaŭsia jakasny pradukt. Toje, što było znojdziena pry rekanstrukcyi, było ŭ vielmi drennym stanie», — kazaŭ Anton Jankoŭski.
Ciaham niekalkich miesiacaŭ kamanda hrodziencaŭ malavała aryhinalnyja karty, a taksama dumała nad upakoŭkaj. U Hrodnie nie było znojdziena kartaŭ razam sa skrynačkaj, i nichto nie viedaŭ, jak jana vyhladała.
«Na žal, aryhinalnyja ŭpakoŭki nie byli znojdzienyja, nam davodziłasia ich samim stvarać. Vykarystoŭvali niekatoryja simvały, šryfty-łahatypy fabryki Łapinych», — kazaŭ Jankoŭski.
Aficyjna adnoŭlenyja karty Łapinych pradstavili ŭ Hrodnie ŭ lipieni 2017 hoda. Na prezientacyi Anton Jankoŭski skazaŭ: «Kali my ŭzialisia za adnaŭleńnie kartaŭ, stała pastupać usio bolš infarmacyi. Byccam karty čakali momantu, kali za ich voźmucca. Bo da znachodki kartaŭ pra ich u horadzie amal ničoha nie było viadoma. Kali my ŭžo raspracavali ŭłasnuju skrynačku i puścili karty ŭ vytvorčaść, znajšłasia i cełaja aryhinalnaja kałoda, jakuju trymaŭ u rukach sam uładalnik fabryki Alaksandr Łapin. Prajekt adnaŭleńnia byŭ cikavy. Moža, u budučyni vypuścim karty i inšaha vyhladu, bo ŭ Łapinych ich było niekalki varyjantaŭ».
Historyk Andrej Vaškievič trymaje abryvak lista jašče nie vyrazanych kartaŭ, jakija da Druhoj suśvietnaj vajny vypuskalisia na fabrycy Łapinych. Mienavita z hetaha lista i pačałosia adnaŭleńnie kartaŭ u Hrodnie. Fota: Rusłan Kulevič / Hrodna life
Praces admaloŭki kartaŭ Łapinych. Fota: Rusłan Kulevič / Hrodna life
Adnoŭlenyja ŭ 2017 hodzie ihralnyja karty Łapinych. Fota: Rusłan Kulevič / Hrodna life
Jak znajšłasia pieršaja skrynačka z kartami?
Aryhinalnuju kałodu ŭ firmovaj skrynačcy pieradaŭ tvorčaj hrupie «A-čatyry» hrodzieniec Alaksandr Milinkievič za niekalki dzion da prezientacyi adnoŭlenych kartaŭ Łapinych. Kałodu baćkam Milinkieviča padaryli sami ŭłaśniki fabryki.
Da 1941 hoda baćki Alaksandra Milinkieviča žyli ŭ Hrodnie ŭ adnym domie z Łapinymi — na vulicy Cahlanaj, 10. Siemji siabravali i ŭ ciažki čas dapamahali adno adnamu.
«Łapiny žyli na druhim paviersie, my — na pieršym. Hety dom na vulicy Cahlanaj i siońnia staić na svaim miescy, u im paśla vajny naradziŭsia i ja, — raspaviadaŭ Alaksandr Milinkievič. — Baćka i mama z susiedziami siabravali. Choć Łapiny byli fabrykantami, ale žyli adnosna ścipła, byli pryjaznymi, adkrytymi i vielmi dobrazyčlivymi».
Karty, jakija Alaksandr pieradaŭ dla prezientacyi, — padarunak ad Alaksandra Łapina jaho baćku-nastaŭniku. Padčas vajny, kali siamja Łapinych trapiła ŭ hieta, maci Alaksandra — Maryja Baran ź Milinkievičaŭ — niekalki razoŭ na tydzień nočču pierachodziła cieraz Haradničanku i ŭ pryznačany čas cieraz płot pieradavała ježu Łapinym. Ryzyka była śmiarotnaja: za parušeńnie kamiendanckaha času i pranos charčavańnia mahli rasstralać.
«Adzin raz u momant pieradačy mama adčuła, što niešta jaje tycnuła ŭ śpinu. Heta byŭ aŭtamat sałdata. Jana była hatovaja da horšaha, ale achoŭnik moŭčki niekalki imhnieńniaŭ hladzieŭ na mamu, potym apuściŭ vočy i niešta skazaŭ, ale nie pa-niamiecku, mahčyma, jon byŭ italjaniec, i pakazaŭ joj, kab jana syšła. Jana žartavała: «Ja pryhožaja, moža, spadabałasia, tamu i paškadavaŭ». Ale paśla taho vypadku pasma vałasoŭ na jaje hałavie stała zusim sivoj. Joj było tady 33 hady», — raspaviadaŭ Alaksandr Milinkievič.
Karty Łapinych z kalekcyi Alaksandra Milinkieviča. Fota: Rusłan Kulevič
Što stała z Łapinymi?
U 1939 hodzie savieckaja ŭłada nacyjanalizavała pradpryjemstva bratoŭ Łapinych. Ci pracavali jany tam dalej, nieviadoma. Ale ŭ 1941 hodzie Łapiny byli ŭ Hrodnie i trapili ŭ hieta, stvoranaje niemcami dla jaŭrejskich žycharoŭ horada.
Žachaŭ vajny Łapiny nie pieražyli. Braty Alaksandr i Abram, a taksama siastra Kiejła zahinuli, vierahodna, u Hrodzienskim hieta abo ŭ łahierach śmierci. U Francyi žyvie praŭnuk siastry bratoŭ Łapinych Andrej Hurevič.
Što jašče pradavali na aŭkcyjonie z pradukcyi Łapinych?
U 2022 hodzie na adnym ź jeŭrapiejskich aŭkcyjonaŭ čytač Mostmedia.io nabyŭ jašče adnu kałodu kartaŭ Łapinych. Na toj momant heta była druhaja ź viadomych aryhinalnych kałod z pryvatnych kalekcyj. Čytač kupiŭ jaje za 200 jeŭra i pieradaŭ u Hrodzienski historyka-archieałahičny muziej. Ciapier tam zachoŭvajecca adna aryhinalnaja kałoda i karty, znojdzienyja budaŭnikami ŭ 2015 hodzie padčas rekanstrukcyi budynka, dzie znachodziłasia fabryka Łapinych.
Akramia aryhinalnaj kałody, u 2022 hodzie na aŭkcyjonach pradavali ŭnikalnuju škatułku dla kartaŭ Łapinych, jakuju taksama zrabili ŭ Hrodnie, tolki na fabrycy pieraplotaŭ «Nioman». Chto kupiŭ hetuju škatułku i za kolki, nieviadoma.
Čytajcie taksama:
Ci jość u viciebskaha muzieja šancy nabyć karcinu Marka Šahała?
«Natchniałasia słuckimi pajasami». Biełaruska stvaraje vielmi stylny dyzajn šaŭkovych chustak
Vietkaŭski muziej praciahvaje źbirać hrošy, kab nabyć unikalny pomnik ikanapisu
