Adam Mickievič. Pryžyćciovaje fota, restaŭravanaje niejrasietkaj
27 listapada 1855 hoda stambulski fatohraf śpiašaŭsia pa łabiryncie vułak u addalenuju častku rajona Piera, siońnia bolš viadomaha jak Biejahłu. Heta rajon ambasad, handlovych centraŭ, Hałackaj viežy, čyrvonych retratramvajaŭ, rastyražavanych na miljonach vyjaŭ, rajon Muzieja cnoty Archana Pamuka i płoščy Taksim — simvała baraćby za palityčnyja svabody ŭ krainie. Turystaŭ tut šmat, ale na tyja vulicy, kudy idzie naš fatohraf, traplajuć jany davoli redka.
Treba dumać, što i dla jaho apynucca tut niazvykła: žychary hetych biednych kvartałaŭ redka karystajucca jaho pasłuhami i tym bolš zaprašajuć da siabie dadomu. Historyja nie zachavała dla nas imia fatohrafa, a jon sam, chutčej za ŭsio, nikoli nie čuŭ imia pamierłaha. Tym nie mienš
apoŭdni jon ustaloŭvaje na trynožniku fotakamieru, kab zrabić svoj samy znakamity i tyražavany fotazdymak: «Adam Mickievič na łožy śmierci».
Mickievič na łožy śmierci. Kali ŭpieršyniu bačyš heta fota, to kažaš sabie: nie moža być. Na im stary čałaviek, stomleny, niaholeny, lažyć na niejkim tapčanie. Takoje ŭražańnie, što heta niebaraka, jaki pamior u chałodnaj načležcy. Fota: Nacyjanalny muziej u Varšavie
Kali ŭpieršyniu bačyš heta fota, to kažaš sabie: nie moža być. Na im stary čałaviek, stomleny, niaholeny, lažyć u vopratcy, u šapcy i palito, u jakoje jon niby zachutaŭsia, sprabujučy sahrecca.
Lažyć na niejkim tapčanie, na karotkim pakryvale i niečym ža padobnym zaviešana ściana za im. Takoje ŭražańnie, što heta niebaraka, jaki pamior u chałodnaj načležcy.
A ŭsio ž heta toj, kaho jašče pry žyćci sučaśniki nazyvali Prarokam (Vieščam).
Tak jon byŭ apranuty admysłova dla raźvitańnia i fatahrafavańnia: na im čamara i kanfiederatka, častki adzieńnia, jakija ŭ XIX stahodździ ličyli polskim nacyjanalnym strojem i praciahvali aktyŭna nasić u štodzionnym žyćci.
I paśla śmierci jon nie volny ad hetaj identyčnaści, jakaja vyznačyła ŭvieś jaho žyćciovy šlach i chutka vypravić u novaje doŭhaje padarožža.
Zahadkavaja śmierć
Na miescy draŭlanaha doma, dzie pamior Mickievič, ciapier staić amal taki samy kamienny. Z 1955 hoda ŭ im muziej. Turki lubiać padkreślivać, što jany adzinyja nie pryznali padziełaŭ Polščy. Fota: Krajoznawcy.org.pl
Mickievič pamior napiaredadni, 26 listapada, kala dziaviataj hadziny viečara. Śmierć była raptoŭnaj: bližej da paŭdnia jamu mocna zabaleŭ žyvot, paśla stała lepiej, potym pryjšli daktary i skazali, što prahnoz drenny, a stan tym časam staŭ znoŭ horšać. Było padobna da taho, što heta chalera, jakaja raźvivajecca imkliva, a značyć, nadziei amal niama, hetuju chvarobu ŭ toj čas nie ŭmieli tołkam lačyć. Chvoramu davali łaŭdanum, papularnuju ŭ XIX stahodździ opiumnuju nastojku, jakaja tolki krychu dapamahała źmienšyć pakuty. Zatoje tut ža prynosili novyja pakuty šmatrazovym raścirańniem skury. Biez čverci dzieviać pačałasia ahonija, i nieŭzabavie žyćcio paeta abarvałasia.
Čytajcie taksama: «Chalera jasnaja!» Čamu nas vučyć historyja adnoj strašnaj epidemii XIX stahodździa
Heta prytym što z Paryža jon niekalkimi miesiacami raniej vyjazdžaŭ zdarovym čałaviekam, a epidemii chalery ŭ Stambule ŭ hety čas akurat nie było. Tamu chutka pačali šyrycca čutki, što Mickievič byŭ atručany — vinavatych šukali to ŭ Pieciarburzie, to siarod samich emihranckich kołaŭ palakaŭ. Adnak nijakich dokazaŭ hetamu nie znojdziena.
Isnuje imaviernaść, što čutki pašyrała samo najbližejšaje koła Mickieviča, kab atrymać dazvoł na transpartavańnie cieła ŭ Jeŭropu zamiest taho, kab być vymušanym chutka pachavać jaho na chalernych mohiłkach.
Papularnaści čutak pra atručvańnie spryjaŭ i vobraz samoha Praroka, jakoha bačyli niastomnym vandroŭnikam i zmaharom za volu narodaŭ, jaki ŭ tym liku aktyŭna vystupaŭ za ŭzbrojenuju baraćbu. Składana było pavieryć, što jon pamior prosta tak, biez daj pryčyny, a nie ŭ zmahańni z voraham.
U kožnym razie śmierć Mickieviča dahetul zastajecca zahadkaj i ŭžo stała častkaj jahonaha mifa.
Apošniaja avantura
Brytvy Adama Mickieviča. Fota PrzyjacielieBPP.org
Kali abstaviny śmierci paeta padavalisia sučaśnikam tryvijalnymi, to miesca śmierci jak najlepiej pasavała dla zaviaršeńnia bijahrafii ramantyka, jakomu nie znajšłosia miesca na radzimie.
Bajran pamior u Hrecyi, Lermantaŭ — na Kaŭkazie, Šeli zahinuŭ u Italii, Słavacki i Hiejne pamierli ŭ vyhnańni ŭ Paryžy.
U vieraśni 1855 hoda Mickievič pryjechaŭ u Turcyju, kab asabista dałučycca da farmavańnia polskich atradaŭ, jakija pavinny byli ŭziać udzieł u vajnie suprać Rasijskaj impieryi. Hetaj spravaj tut užo nie adzin hod zajmaŭsia inšy polskamoŭny litaratar rodam z Ukrainy, Michał Čajkoŭski, bolš viadomy jak Sadyk-paša. Hetaje imia jon uziaŭ paśla vymušanaha pryniaćcia isłamu ŭ 1850 hodzie. Dziejnaść jahonaja mieła pośpiech, i ciaham niekalkich hod jon zdoleŭ sfarmavać dva pałki sułtanskich kazakaŭ. U svaich marach u adrodžanaj Rečy Paspalitaj Čajkoŭski bačyŭ siabie atamanam kazakaŭ, a kniazia Adama Ježy Čartaryjskaha, adnaho ź lidaraŭ polskaj emihracyi, — karalom.
Kniaź Adam Ježy Čartaryjski, jakoha bačyli karalom adrodžanaj Rečy Paspalitaj. Fota Wikimedia Commons
U 1853 hodzie pačałasia Krymskaja vajna, jakaja padahreła emihranckija nadziei na mahčymaść pasunuć miežy Rasijskaj impieryi na ŭschod i viarnuć stračanuju niezaležnaść Polščy. Na hetaj chvali siudy pryjazdžaje Adam Mickievič, jaki spadziajecca svaim aŭtarytetam dapamahčy viarboŭcy i choča sam uziać udzieł u bajavych dziejańniach.
Dla jaho heta ŭžo treciaja sproba ŭklučycca va ŭzbrojenuju baraćbu. U 1831 hodzie jon hatovy pierasiačy pruska-rasijskuju miažu, kab dałučycca da paŭstańnia, ale jano ŭžo pačynaje zachłynacca, i paet źjazdžaje ŭ Drezden.
U 1848 hodzie ŭ Rymie i Miłanie Mickievič udzielničaje ŭ farmavańni Polskaha lehijona, jaki maje ŭziać udzieł u «Viaśnie narodaŭ» i dapamahčy baraćbie za vyzvaleńnie Italii. Adnak tut jon bolš zajmajecca dypłamatyjaj, i ŭ toj momant, kali lehijon udzielničaje ŭ bajavych dziejańniach, paet znachodzicca ŭ Paryžy, dzie šukaje finansavańnie dla stvoranaha atrada.
1855 hod pryvodzić jaho ŭ Turcyju. Mickieviču ŭžo 56 hadoŭ, i, mahčyma, heta jahony apošni šaniec dałučycca da ŭzbrojenaj baraćby z Rasijaj. Tut jon jedzie ŭ łahier Sadyka-pašy pad Burhasam, dzie žyvie ŭ palavych umovach, katajecca na koniach, paluje.
Mickievič z Sadyk-pašoju. Karcina Julijuša Kosaka. Fota Wikimedia Commons
Bajavyja dziejańni iduć na inšym bierazie Čornaha mora, zusim niepadalok ad miaścin, apietych im u «Krymskich sanietach», i skały Aju-Dah, na jakoj malavaŭ jaho Valencij Vańkovič.
Adnak ubačyć ich druhi raz jamu nie daviadziecca. Udzieł u bajavych dziejańniach usio adkładajecca, nabližajecca zima, u pačatku listapada z dvuma tavaryšami Mickievič pierabirajecca ŭ Stambuł. Tut jany zdymajuć dom va ŭdavy pałkoŭnika asmanskich vojskaŭ pani Rudnickaj, dzie praź niekalki tydniaŭ paetu nakanavana pamierci.
Choć ty staŭ zoračku
Kali siońnia pa-biełarusku pišaš frazu «polski paet Adam Mickievič», to adčuvaješ patrebu pastavić u kancy jaje zoračku i puścicca ŭ šmatsłoŭnyja ŭdakładnieńni. Pra toje, što jon «naš», supolny, što byli Navahradčyna i «Śviciazianka», pra vieršy ŭ pierakładach, vyvučanyja na pamiać na ŭrokach biełaruskaj litaratury. Pra «Litva, maja Ajčyna», i tut užo pastavić dźvie zorački, i hetak dalej. Litoŭskaja Vikipiedyja piša, što heta «paet z histaryčnych ziemlaŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, jaki pisaŭ pa-polsku», biełaruskaja — što heta «polski paet biełaruskaha pachodžańnia».
Žadańnie «vałodać» Mickievičam było jabłykam razładu i dla kołaŭ polskaj emihracyi adrazu paśla jaho śmierci. Ni ŭ kaho nie vyklikała sumnievu, što paet musić spačyć na radzimie, ale, pakul heta było niemahčyma, treba było vyznačycca ź miescam časovaha pachavańnia.
Stambulskija emihranckija koły chacieli pakinuć Mickieviča ŭ siabie, pachavaŭšy jaho ŭ krypcie kaścioła Śviatoha Bieniedykta.
Hienierał i hraf Uładzisłaŭ Zamojski vystupaŭ za toje, kab cieła paeta było pachavana ŭ navastvoranym pasialeńni palakaŭ na bierazie Basfora. Jano miełasia atrymać nazvu Adampal. Nad mahiłaj Zamojski chacieŭ nasypać kurhan na ŭzor kaściuškaŭskaha ŭ Krakavie i navat pačaŭ źbirać na heta hrošy.
Čytajcie taksama: Ci mahčyma zbudavać «mini-krainu» ŭ emihracyi? Polskaja vioska na bierazie Basfora
Adnak kniaź Čartaryjski vykazaŭsia suprać i vystupiŭ za toje, kab pachavańnie prajšło na polskich emihranckich mohiłkach Manmaransi ŭ pradmieści Paryža.
Sprečki i svarki z hetaj nahody, a taksama patreba atrymać nieabchodnyja dazvoły pryviali da taho, što zabalzamavanaje cieła Mickieviča ŭ trajnoj trunie tak i prastajała bolš za miesiac u domie, dzie jon pamior.
Reštki stambulskaj truny Adama Mickieviča. Fota PrzyjacielieBPP.org
Narešcie 30 śniežnia vialikaja pracesija vypraviłasia ź jaho doma ŭ kaścioł Śviatoha Antonija, a adtul, paśla adpiavańnia, u port, dzie trunu pahruzili na francuzski parachod «Jeŭfrat». 7 studzienia transpart paśpiachova prybyŭ u port Marsela.
Palak, supierpalak
Čałaviek źmianiajecca ciaham žyćcia — fizična, ale nie ŭ mienšaj stupieni ŭ tym, jak jon bačyć śviet i siabie ŭ im. Paet, pamierły ŭ Stambule, užo nie byŭ tym samym, chto pisaŭ «Odu maładości» ŭ Vilni ci «Pana Tadevuša» ŭ svaje bliskučyja rannija hady paryžskaj emihracyi. U apošnija piatnaccać hod žyćcia jon amal nie stvaraŭ mastackich tekstaŭ, radki bolš nie chacieli składacca ŭ strofy. Duša jaho była zachoplena inšym.
U 1840 hodzie ŭ Paryž pryjazdžaje polski šlachcič ź Litvy Andžej Taviański. Doma jon pakidaje majontak, žonku i piaciarych dziaciej. Dla takoha ŭčynku jość surjoznaja pryčyna: jon adčuvaje siabie viadzionym Božaj rukoju i jedzie vyratoŭvać śviet. 27 vieraśnia 1841 hoda ŭ sabory Notr-Dam Taviański havoryć pramovu, dzie vykładaje asnovy svajoj fiłasofii. Palaki dla jaho — heta Boham abrany narod, jaki zachoŭvaje ŭ sabie duch praŭdzivaha chryścijanstva i maje histaryčnuju misiju — nablizić nadychod Carstva Božaha, a zaadno dapamahčy vyzvaleńniu ŭsich słavianskich narodaŭ.
Mickievič i dahetul vynošvaŭ miesijanskija idei — jahonaja publicystyka jašče ŭ Litvie natchniała Taviańskaha. Tamu paet horača padtrymlivaje ahučanyja idei i faktyčna stanovicca druhim čałaviekam u kole Taviańskaha.
1 červienia 1842 hoda aficyjna ŭtvarajecca Koła Spravy Božaj, kudy akramia zhadanych asob uvachodziać Julijuš Słavacki, Zyhmunt Krasiński, Valancin Vańkovič i mnohija inšyja pradstaŭniki Vialikaj emihracyi.
Adam Mickievič na skale Aju-Dah. Karcina Valencija Vańkoviča. Nacyjanalny muziej u Varšavie
Koła vielmi chutka pačynaje nabyvać rysy siekty: u im raspracoŭvajuć svaju sistemu abradaŭ, unutranuju žorstkuju ijerarchiju, sprabujuć rehulavać pryvatnaje žyćcio. Mickieviča ŭ im aficyjna nazyvajuć Brat-Prarok.
Koła rehularna źbirałasia ŭ kaściole Śviatoha Sieviaryna na levym bierazie Sieny, kala kopii abraza Maci Božaj Vastrabramskaj, napisanaj Vańkovičam, jaki tam možna pabačyć i ciapier.
Praź niekalki miesiacaŭ ad zasnavańnia Koła Taviański vymušana źjazdžaje ŭ Ciurych, a Mickievič stanovicca jaho staršynioj u Paryžy. Ale ŭ 1846—1847 hadach jon razryvaje adnosiny z Taviańskim, bo toj asudžaje ideju ŭzbrojenaj baraćby, blizkuju Mickieviču. Ad miesijanstva paet, adnak, nie adychodzić.
Słova «prarok» («viešč» pa-polsku), jakoje tak časta ŭžyvałasia da jaho — heta nie mietafara, jaho atačeńnie i jon sam tak siabie ŭsprymaje.
U 1848 hodzie ŭ Rymie Mickievič piša «Skład zasad» — svajho kštałtu duchoŭnuju kanstytucyju, dzie piaty punkt hučyć tak: «Polski duch — słuha Jevanhiella, polskaja ziamla sa svaim hramadstvam — cieła. Polšča ŭvaskrašajecca ŭ ciele, u jakim pakutavała i sto hadoŭ jak pakładziena ŭ mahiłu. Polšča ŭstaje ŭ asobie volnaj i niezaležnaj i praciahvaje ruku Słavianščynie».
Mickievič jak Napaleon
Kali siektanctva i krytyka Carkvy razdražniali ŭłady duchoŭnyja, to cyvilnyja ŭłady najbolš byli zakłapočanyja kultam Napaleona, jaki aktyŭna prapahandavaŭ Mickievič. Jaho pakaleńnie vyrasła ŭ ciani mifa vialikaha francuza, a ŭ stałym uzroście, papaŭšy na miesijanskija droždžy, jon razrośsia ŭ hałavie paeta ŭ paŭbostva, jakoje nie tolki vykonvała suśvietnuju misiju, ale niepaźbiežna pavinna było adradzicca znoŭ. Mickievič tak byŭ zachopleny vobrazam impieratara, tak šmat kazaŭ pra jaho, što sučaśniki znachodzili ŭ ich partretnaje padabienstva.
Prapahanda kultu Napaleona stała pryčynaj straty Mickievičam kafiedry ŭ Kalež de Frans,
važnaj trybuny, ź jakoj jon moh tranślavać svaje idei dla šyrokaha koła intelektuałaŭ svajho času. Apošni napisany im vierš — heta karotkaja łacinskaja oda Napaleonu III z 1854 hoda. Siarod inšaha tam havorycca, što «śviet u tabie słavić uvaskrosłaha z truny vialikaha dziadźku» (Napaleon III byŭ plamieńnikam Banaparta).
Adam Mickievič zachoŭvaŭ miedaljon z vałasami Napaleona Banaparta. U zborach jaho šanavalnikaŭ ciapier — i miedaljon z pasmaj samoha paeta. Fota PrzyjacielieBPP.org
Asacyjatyŭnaja suviaź Mickieviča i Napaleona była dla sučaśnikaŭ takoj mocnaj, što niekalki čałaviek, što bačyli jaho paśla śmierci, pakinuli natatki pra toje, što «rysy tvaru pamierłaha adrazu paśla skonu stali nadzvyčaj padobnymi da tvaru Napaleona. Usie prysutnyja adnadušna zaŭvažyli hetu dziŭnuju transfarmacyju».
Sustreča z žonkaj
9 studzienia 1856 hoda Mickievič ciahnikom prybyvaje ŭ Paryž. Ale da pachavańnia prachodzić jašče dvanaccać dzion. Jon čakaje svaju žonku Celinu Mickievič. Jany ŭziali šlub u Paryžy ŭ 1834 hodzie. Adam na toj momant užo byŭ supierzorkaj polskaj emihracyi. Celina, dačka pijanistki Maryi Šymanoŭskaj, była jaskravaj i emansipavanaj žančynaj, jakaja razdražniała kansiervatyŭnyja koły emihrantaŭ volnaściu svaich pavodzin i vykazvańniaŭ. Miesijanstva Mickieviča znajšło dobruju hlebu i ŭ jaje charaktary.
U 1838 hodzie žonka Mickieviča abjaviła siabie praročycaj i ŭvasableńniem Maci Božaj, a taksama pačała śćviardžać, što maje dar cudoŭnym čynam vylečvać ludziej.
Ułasnyja miesijanskija pretenzii paŭstali pierad Adamam niby ŭ kryvym lusterku i chutka pieratvarylisia ŭ kašmar psichičnaj chvaroby. Prarok zavioz praročycu ŭ psichijatryčny špital, mietady lačeńnia ŭ jakim u toj čas mała adroźnivalisia ad katavańniaŭ.
Nieviadoma, čym skončyłasia b hetaja historyja, kab u spravu nie ŭmiašaŭsia Andžej Taviański. Jon zdoleŭ pierakanać Celinu Mickievič, što dziakujučy svajmu daru vylečyŭ jaje ad psichičnaj chvaroby. Jaje viera ŭ heta była takoj mocnaj, što jana i sapraŭdy papraviłasia i da kanca žyćcia była addanaj paśladoŭnicaj Taviańskaha.
Celina Mickievič. Fota Wikimedia Commons
Razam Celina i Adam Mickievič pražyli 21 hod. Jana naradziła šaściarych dziaciej i pamierła 5 sakavika 1855 hoda. Na poźnim fotazdymku, zroblenym za niekalki hod da śmierci, my bačym žančynu ŭ čapcy i ŭ karunkavaj błuzcy, u šyrokaj spadnicy i ŭ doŭhich palčatkach, što zachavała svaju pryhažość. U jaje lohkaja ŭśmieška na vusnach i amal hipnatyčny pozirk.
21 studzienia 1856 hoda Celinu ekshumavali z mohiłak Per-Lašez — i para razam spačyła na mohiłkach Manmaransi, uźjadnaŭšysia jašče na 34 hady.
Relikvii
Mickievič pamior, ale kult jaho paśla hetaha tolki raskvitnieŭ. Tak zdarajecca sa śviatymi, a jahony status staŭ ad hetaha niedalokim. Mahiła stała miescam patryjatyčnych pilihrymak, sučaśniki pisali pra jaho miemuary, jahony vobraz aktyŭna tyražavaŭsia, a vieršy i paemy vychodzili ŭ nieźličonych vydańniach.
Vialikaja emihracyja paciarpieła parazu: spačatku ŭ 1831 hodzie, paśla ŭ svaich spadziavańniach na budučyja palityčnyja źmieny.
Heta było pakaleńnie, jakoje tak nie pabačyła Reč Paspalituju volnaj. Tym macniejšaj była jaho praha da miesijanstva, da patryjatyčnych žestaŭ i rytuałaŭ.
Ružaniec, zrobleny dla kachanaha Marylaj Vieraščakaj. Fota: PrzyjacielieBPP.org
U toj palityčnaj relihii, u jakuju faktyčna pieratvaryŭsia polski nacyjanalizm da siaredziny XIX stahodździa, Mickievič zajmaŭ klučavoje miesca. I heta relihija patrabavała svaich relikvij. Piaro, jakim jon pisaŭ u Stambule, jaho brytva, čarnilica, vizitoŭnica, liście z tuhanavickich drevaŭ, ružaniec, zrobleny dla jaho Marylaj Vieraščakaj, šlubnyja piarścionki Adama i Celiny, miedaljon z vałasami Napaleona, jaki zachoŭvaŭ paet, — i hetak dalej, hetak dalej. Heta tolki častka mickievičaŭskaha «relikvaryja», jaki zachoŭvajecca ŭ Polskaj biblijatecy ŭ Paryžy. Padobnyja zbory možna znajści i ŭ inšych bujnych polskich muziejach.
Kali 27—28 červienia 1890 hoda ŭ Paryžy była praviedziena ekshumacyja cieła Mickieviča dla pierapachavańnia jaho na krakaŭskim Vavieli, pareštki byli pierakładzienyja dla transpartavańnia ŭ novuju trunu. Tym časam pradprymalnyja trunary razrezali raniejšuju mietaličnuju damavinu na nievialikija kavałki i pradavali ich usim achvotnym pa paŭfranka za štuku. U Polskaj biblijatecy ŭ Paryžy razam ź inšymi relikvijami apynulisia ručki i dreva ad Mickievičavaj truny, frahmient savana i žmienia ziołak, jakimi było pasypana cieła.
Amal viartańnie
Ale hałoŭnaj nacyjanalnaj relikvijaj tut byli sami pareštki paeta.
Jany vypravilisia ŭ novaje padarožža: praź Ciurych, dzie ŭ 1878 hodzie spačyŭ Taviański, i Vienu ŭ Krakaŭ. Tut jaho cieła z usimi ŭračystaściami było pieraniesiena ŭ kryptu kafiedry na Vavieli, dzie jano spačyła ŭ admysłova padrychtavanym sarkafahu.
Mickievič pachavany ŭ samym sercy Krakava — horada, u jakim nikoli nie byŭ. Fota: Depositphotos.com / Curioso Travel Photography
Dno sarkafaha vysłali piaskom z Navahradka i ź Niomana.
Z Prarokam raźvitvałasia ŭsia byłaja Reč Paspalitaja, ź blizkich i dalokich kutkoŭ prybyli delehacyi, kožnaja sa svaim viankom: 38 mietaličnych i 337 z žyvych kvietak. Stužki z apošnich siońnia zachoŭvajucca ŭ Nacyjanalnym muziei ŭ Krakavie. Siarod inšaha jość tut i adna z nadpisam «Ad navahradčan ich kvietki, kałasy i ślozy».
Stužka z pachavalnaha vianka ad navahradčan. Nacyjanalny muziej u Krakavie
Poźni pieryjad žyćcia Mickieviča chutka staŭ ściracca z kalektyŭnaj pamiaci, moža być, tamu, što ad jaho amal nie zastałosia litaraturnych tekstaŭ. Zbolšaha zabyłasia i jahonaje miesijanstva.
U kalektyŭnaj śviadomaści jon z časam pamaładzieŭ: zastaŭsia to zakachanym junakom z navahradskich vakolic i Vilni, to ramantyčnym vyhnańnikam sa skały Aju-Dah, to natchnionym aŭtaram ź ilvinaj hryvaju vałasoŭ z rańnich paryžskich hadoŭ, kali jon dapisvaŭ «Pana Tadevuša». Zastaŭsia, jak na jaho paryžskim pomniku, u vobrazie pilihryma, jaki viečna viartajecca na svaju rodnuju Litvu.
Mickievič-pilihrym. Karcina Jana Styki, 1894 hod. Nacyjanalny muziej u Krakavie
Zapluščanyja vočy
Na krakaŭskim sarkafahu my bačym jaho partretny miedaljon, paznavalny i tysiačakroć paŭtorany profil z maniet, miedaloŭ, knižnych vokładak i karabkoŭ dla zapałak. Paet u svaje stałyja hady sa spakojnym uśviedamleńniem zroblenaha i taho značeńnia, jakoje jon maje dla polskaj kultury, hladzić u viečnaść.
Ale ŭ Paryžy, na nadmahilli siamji Mickievičaŭ, zachavałasia i jaho inšaja znakamitaja vyjava. Jana była vykanana viadomym francuzskim skulptaram Ahiustenam Preo ŭ 1866 hodzie i vyklikała zachapleńnie sučaśnikaŭ: Viktora Hiuho, Emila Zala dy inšych. Na joj my bačym Mickieviča ŭ momant śmierci: hałava zakinutaja, a vočy zapluščanyja. Ale
hety momant nie adrozny ad momantu ekstatyčnaha natchnieńnia — toj miažy, jakoj dasiahaje čałaviek u redkija svaje chviliny.
Miedaljon, na jakim Mickievič z zapluščanymi vačyma: ci to ŭ chviliny natchnieńnia, ci to śmierci. Nacyjanalny muziej u Krakavie
U hetym i Mickievič-paet, i Mickievič-mistyk, i čałaviek, jaki ŭ apošni momant azirajecca na svajo nadzvyčajnaje žyćcio. Nievypadkova Hiuho ździŭlaŭsia tamu, «jak šmat u hetaj vyjavie žyćcia», prytym što jana pakazvaje čałavieka na parozie śmierci. Ad hetaha miedaljona, jaki aktyŭna tyražavaŭsia ŭ kopijach, u ikanahrafiju Mickieviča stała ŭvajšoŭ jaho vobraz z zapluščanymi vačami.
U Minsku taksama jość pomnik Mickieviču. Jon pastaŭleny ŭ nievialikim skviery na Haradskim Vale, jaki nosić imia paeta. Fota: Naša Niva
U Minsku taksama jość pomnik Mickieviču. Ën pastaŭleny ŭ nievialikim skviery na Haradskim Vale, jaki nosić imia paeta.
Da jaho možna trapić, zbočyŭšy z praśpiekta Niezaležnaści na vulicu Vaładarskaha. Prajści mima niekalkich starych kamianic, pieratvoranaj u teatr Charalnaj sinahohi, turmy, jakaja bačyła nie adnaho paeta, vializnaha hmacha, Infarmacyjnaha centra MUS i lakarni dla dziaciej ź psichanieŭrałahičnymi zachvorvańniami. Ci možna inšym šlacham zbočyć z taho ž praśpiekta na Haradski Vał, mima budynka MUS, za jakim jašče adna turma, hatela i pomnika haradavomu z carskich časoŭ.
Tak my trapim u skvier. Tut, prysieŭšy ŭ makintošy kala zarosłych paparaćciu dy inšymi travami parenčaŭ i padpioršy pravaj rukoju hałavu, Adam Mickievič zapluščvaje vočy. I my razumiejem čamu.
