Aŭtarka pieradačaŭ Litoŭskaha TV dla biełarusaŭ Litvy «Vilenski sšytak» Taciana Dubaviec źniała film «Tut, pad samaju Vilniaju, abo Z žyćcia tutejšych». Ci žychary Vilenščyny ŭrešcie pryznajucca, što jany biełarusy? Hutarka z aŭtarkaj filma.
Taciana Dubaviec.
Simpatyčny damarosły dziadźka-paet, jakija piša złabadzionki na miašancy biełaruskaj, polskaj i rasijskaj, bojkija babulki, jakija z humaram kamientujuć svaju biełaruskuju polskaść, i dziady, jakija dajuć daścipnyja kamientary, sočačy pa televizii za vizitam Pucina ŭ ich «Polsku».
U kadry — žychary biełaruska-litoŭskaha pamiežža, jakija — hetak užo paviarnułasia — žyvuć pa toj bok miažy. Pieraskokvajučy časam na kresavuju palščyznu, časam — na prystojnuju biełaruskuju i nikoli — na litoŭskuju, padvilenskija tutejšyja niazmušana apaviadajuć pra siabie i toje, chto jany takija.
Pa słovach Taciany Dubaviec, jana starałasia zrabić niejtralny film, adnak atrymaŭsia tvor ź jasnym mesidžam: «tutejšy — nie zaŭsiody kiepska, i paśla kułamiesy i biezupynnaj źmieny ŭładaŭ u XX st. varta pakinuć taho tutejšaha ŭ spakoi».
«Naša Niva»: U filmie hučyć vydatnaja fraza, pramoŭlenaja viaskoŭcam Marjanam Adamojciem vioski Čurancy Salečnickaha rajona «Tak, my, viadoma biełarusy, ale pazapisanyja palakami». Moža, i praŭda lepiej užo pakinuć biełarusaŭ Vilenščyny ŭ spakoi?
Taciana Dubaviec: Ale chto vyrašaje, pakinuć, nie pakinuć?.. Litva ličyć ich litoŭcami pa fakcie ichnaha litoŭskaha hramadzianstva. Palakam, pa vialikim rachunku, hetyja ludzi patrebnyja adno ŭ časie vybaraŭ. A Biełaruś pra ich paprostu nieviedaje, tamu j nie biare pad uvahu ŭ lubych svaich raskładach: palityčnych, ekanamičnych ci kulturnych. Ich i tak pakinuli ŭ spakoi, dziakuj Bohu. Tamu i stała mahčymym hetaje samavyznačeńnie: biełarusy, choć i zapisanyja palakami.
«NN»: Što ŭsio ž prymušaje žycharoŭ Vilenščyny pryznacca, što jany biełarusy? Na Biełastoččynie ŭ biełaruskuju tojesnaść svoj uniosak zrabiła pravasłaŭnaja relihija, a što hurtuje biełarusaŭ Vilenščyny?
TD: Biełarusaŭ Vilenščyny ništo nie hurtuje. Tut niama škoły pa-biełarusku, ustanovaŭ kultury pa-biełarusku, carkvy pa-biełarusku. A biełarusami jany siabie nazyvajuć jakraz tamu, što ich «pakinuli ŭ spakoi», a značyć, jany atrymali prava i žadańnie da samavyznačeńnia. Nichto im nie tyckaje: «ty palak» ci «ty litoviec». I čałaviek razvažaje: ja niejki, moža, niapravilny palak, bo palaki z Polščy, jak pryjazdžali, dyk nie razumieli, što ja kažu... Nie litoviec — dyk peŭna ž, nie litoviec, choć i pašpart litoŭski maju: pa-litoŭsku nie razmaŭlaju, nie pišu, nie čytaju. Ja tut žyvu, to chaj budu «tutejšy». Mova maja najbolš da biełaruskaj padobnaja. To, jak spytajuć, mahu skazać, što biełarus. A mahu ničoha nie kazać. A najlepš, kab nie pytalisia.
«NN»: Va ŭročyščy Śvirany, na radzimie Bahuševiča, ustalavali pomnik «biełaruskamu dudaru». Z hetaj nahody ŭ tamtejšych žycharoŭ nastroj taki, maŭlaŭ, pryjechali ź Vilni, ustalavali pomnik i pajechali sabie, a nam tut zastavacca. Jak varta vieści i ci varta ŭvohule vieści biełaruskuju pracu ŭ krai, jaki naležyć Litoŭskaj Respublicy, a ludzi majuć pociah da palaččyny i zapisvajucca palakami?
TD: Tak, Tavarystva biełaruskaj movy imia Franciška Skaryny Vilenskaha kraju, jakim kiravaŭ Jury Hil, zrabiła šmat: ustalavali pamiatnuju došku na adnoj z chataŭ, raźmieščanaj najbolš blizka da taho miesca, dzie koliś byŭ dvor Bahuševičaŭ, skulpturu Madonny, hranitnuju pamiatnuju tablicu z dataj chryščeńnia Franciška Bahuševiča ŭ kaściole susiedniaj vioski Rukojni. U blizkaj da Śviranaŭ vioscy Savičuny centralnaja vulica nazvanaja imiem Bahuševiča, a ŭ biblijatecy jość ceły biełaruski adździeł… Praŭda, hetaha akazałasia zusim niedastatkova, kab pierakanać tutejšych ludziej u tym, što jany da ŭsiaho hetaha majuć niepasrednaje dačynieńnie. Tak i ŭsprymajucca i pomnik, i šylda, i vulica jak prykmiety vilenskaha biełaruskaha kulturnaha žyćcia. Kali b miascovy, tutejšy čałaviek, sam «adkryŭ» Bahuševiča dla svaich — mahčyma, staŭleńnie było b zusim inakšaje, a tak — niechta pryjechaŭ, pryvioz, pastaviŭ, nazvaŭ... A ci treba vieści biełaruskuju pracu — viadoma, treba. Inakš adkul tut źjavicca toj miascovy patryjot-krajaznaŭca, jaki abvieścić tutejšym, što i Bahuševič — tutejšy?
«NN»: Ciapier u Biełarusi biełarusami zamiežža zanialisia na dziaržaŭnym uzroŭni: u 2011 chočuć pravieści fest biełarusaŭ zamiežža, na poŭnyja zastaŭki raspracoŭvajecca zakon, jaki budzie rehulavać adnosiny pamiž mietrapolijaj i biełaruskaj dyjasparaj, u słužbovych kołach pahavorvajuć pra stvareńnie biełaruskich kulturnych centraŭ za miažoj. Jak biełaruskaj dziaržavie varta pavodzicca z žycharami Vilenščyny? Jakija, na Vašu dumku, kankretnyja zachady varta zrabić biełaruskaj dziaržavie ŭ hetaj spravie?
TD: Biełaruskaj dziaržavie varta pavodzić siabie z «tutejšymi» karektna. Nie tyckać: vy biełarusy!.. Im užo chto tolki nie tyckaŭ, jany stamilisia ad dabradziejaŭ, jakija imknucca nakinuć im adzina pravilnuju nacyjanalnaść. Ich pa-raniejšamu varta «pakinuć u spakoi». I — vyjaŭlać kłopat, viedajučy patreby. Jość patreba ŭ biełaruskaj škole, dyk pakłapaciciesia, kab u Vilenskim krai jana była i narmalna funkcyjanavała; chočuć tut vučyć biełaruskija pieśni — zabiaśpiečcie staŭku kiraŭnika śpieŭnaha hurtu; kažuć tutejšyja, što varta pravodzić bahuševičaŭskija čytańni — budź łaskavaja, biełaruskaja dziaržava, padtrymaj, paŭdzielničaj. Słovam, nasampierš treba daviedacca pra patreby tutejšych, a jašče raniej — daviedacca, što tutejšyja ŭvohule jość.
«NN»: Film «Tut, pad samaju Vilniaju, abo Z žyćcia tutejšych» źniaty hod tamu, ale hramada ŭ Biełarusi jaho dahetul nie pabačyła. Ci zacikavilisia filmam dziaržaŭnyja biełaruskija telekanały abo «Biełsat»?
TD: Film zdymaŭsia, nie viedajučy, što jon film. I pavodzicca jon nie jak film, a jak pryvatnaja sprava pryvatnaha čałavieka, jaki niešta zachacieŭ zrabić i zrabiŭ. Pryvatny čałaviek nie ŭmieje dačyniacca z telekanałami, tamu film byŭ pakazany nie hramadzie, a tym ludziam, jakim cikavaje biełaruska-litoŭskaje pamiežža i tutejšaść jak źjava: u Harodni, u Vilni, ciapier u Minsku. Kali b jakiści z telekanałaŭ zachacieŭ pakazać padvilenskich tutejšych u svaim efiry, było b niadrenna. Moj kantakny mejł: [email protected].
