Akramia Łatvii pa-biełarusku vučacca ŭ Litvie i Polščy. Była sproba stvaryć škołu ŭ Prazie, u Maskvie ŭsio jašče napieradzie.
U Ryhu nakiravałasia transpartnaja kałona z abstalavańniem dla adzinaj u Łatvii biełaruskaj škoły. Fota BIEŁTA.
Škoła imia F.Skaryny ŭ Vilni. Fota zbsb.org.
U biełaruskaj škole ŭ Hajnaŭcy.
U Ryhu nakiravałasia transpartnaja kałona z abstalavańniem dla adzinaj u Łatvii biełaruskaj škoły. Takim čynam vykonvajecca daručeńnie Alaksandr Łukašenka akazać usiebakovuju padtrymku navučalnaj ustanovie. Aŭtobus, novaja mebla, abstalavańnie dla kabinietaŭ, kamputary, spartyŭny ryštunak, padručniki i dapamožniki — usio adrazu i nie pieraličyš. Heta pieršaja takaja maštabnaja dapamoha ryžskaj škole z momantu jaje zasnavańnia. Ščaślivy pavarot u žyćci adnoj škoły šyroka aśviatlaŭsia ŭ biełaruskaj presie, dziakujučy hetamu pra jaje daviedałasia ŭsia kraina.
A što my viedajem pra inšyja biełaruskija škoły za miažoj — ich historyju, sučasny stan, krynicy finansavańnia?
Ich paśla doŭhaha pieryjadu nacyjanalnaha nihilizmu na baćkaŭščynie zastałosia nie tak užo i šmat — akramia Łatvii biełaruskamoŭnyja škoły jość u Litvie i Polščy. U Estonii ŭ chutki časie źjavicca niadzielnaja škoła. Była sproba stvaryć škołu ŭ Prazie. U Maskvie ŭsio jašče napieradzie. Jość žadańnie naładzić navučańnie pa-biełarusku ŭ Irkuckaj vobłaści Rasii, miescy kampaktnaha pražyvańnia etničnych biełarusaŭ.
Łatvija
Historyja biełaruskamoŭnaj adukacyi ŭ hetaj krainie siahaje ŭ 20-30-ja hady minułaha stahodździa. U ramkach nacyjanalna-kulturnaj aŭtanomii tahačasnaja Łatvija harantavała pradstaŭnikam nacmienšaściaŭ, u tym liku i biełarusam, prava na adukacyju na rodnaj movie. Na toj čas tut dziejničała kala 50 biełaruskich pačatkovych škołaŭ. Vialikaja zasłuha ŭ hetym siabra ŭradu BNR Kastusia Jezavitava, dziakujučy jakomu nastaŭnikami ŭ tahačasnuju Łatviju pryjechali Paŭlina Miadziołka, Maksim Harecki, Jan Ščors dy inšyja.
U siaredzinie 30-ch navučańnie pa-biełarusku ŭ Łatvii pačało zhortvacca, a daviaršyli hety praces balšaviki — u 1945 hodzie tut nie zastałosia nivodnaj biełaruskamoŭnaj škoły.
Ryžskaja biełaruskaja škoła, jakuju ŭrešcie ŭziaŭ pad asabistuju apieku kiraŭnik Biełarusi, pačała pracu ŭ 1994 hodzie. Na siońnia heta adzinaja biełaruskaja škoła ŭ Łatvii. Ciapier tut vučycca 130 vučniaŭ, 70% ź jakich — etničnyja biełarusy. Biełaruskaja mova i litaratura — abaviazkovyja pradmiety, pa-biełarusku ładziacca ŭsie pazakłasnyja mierapryjemstvy.
Litva
Na siońnia vilenskaja siaredniaja škoła imia Franciška Skaryny, adčynienaja namahańniami vilenskich biełarusaŭ ŭ 1994 hodzie, adzinaja biełaruskamoŭnaja ŭ krainie. Jaje nazyvajuć pierajemnicaj tradycyj znakamitaj Vilenskaj biełaruskaj himnazii, što dziejničała ŭ 1919-1944 hh. Vilenskaja himnazija była adnoj ź pieršych biełaruskich škołaŭ u Vilni na pačatku XX st. (usiaho ich u toj čas było kala dziesiatka). Zasnavali jaje Ivan Łuckievič, ks. Adam Stankievič, Branisłaŭ Traškievič, Michaś Kachanovič, jaki staŭ pieršym dyrektaram ustanovy. Natallu Arsieńnievu, Jaŭhiena Skurka, Antona Šukiełojcia, Michasia Vitušku, Alesia Sałahuba ŭ vilenskaj himnazii vučyli Maksim Harecki, Ivan dy Anton Łuckievičy, Jazep Drazdovič, Ryhor Šyrma dy Barys Kit.
Siońnia ŭ vilenskaj škole zajmajecca kala 180 vučniaŭ. Finansujecca jana litoŭskim uradam.
Polšča
Tut biełaruskaja mova vyvučajecca na roznych uzroŭniach — pačynajučy ź dziciačych sadkoŭ (pa adnym u Biełastoku i Hajnaŭcy), da ŭniviersitetaŭ. U pačatkovaj škole biełaruskaja mova maje status dadatkovaha pradmieta dla dobraachvotnaha vyvučeńnia. Rodnaja mova jak abaviazkovy pradmiet vyvučajecca ŭ hajnaŭskim Kompleksie škołaŭ z dadatkovym vyvučeńniem biełaruskaj movy, jaki składajecca ź liceja i himnazii. A taksama ŭ II Ahulnaadukacyjnym licei ź biełaruskaj movaj navučańnia imia Branisłava Taraškieviča ŭ Bielsku Padlaskim. Umoŭna biełaruskimi škołami možna ličyć tyja polskija škoły, u jakich ahulnaja kolkaść vučniaŭ supadaje z kolkaściu tych, chto vyvučaje biełaruskuju movu. Heta, naprykład, škoła №3 u Bielsku Padlaskim, pačatkovaja škoła i himnazija ŭ Dubičach Carkoŭnych, pačatkovaja škoła i himnazija ŭ Čyžach. Ahułam, pa infarmacyi MHA «Zhurtavańnie biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna», pa stanie na 2010 hod u Polščy biełaruskuju movu ŭ 38 navučalnych ustanovach — dziciačych sadkach, pačatkovych škołach, licejach i himnazijach — vyvučaje 3044 čałavieki.
Rekordnaja ž kolkaść vučniaŭ biełaruskaj movy była zafiksavanaja ŭ 1967/1968 navučalnym hodzie — 12 504 vučniaŭ. Z taho času kolkaść achvočych vyvučać rodnuju movu na Biełastoččynie stała skaračajecca.
Rasija
Kolki hod tamu kiraŭnictva Fiederalnaj nacyjanalna-kulturnaj aŭtanomii «Biełarusy Rasii» płanavała adčynić biełaruskuju škołu ŭ Maskvie. Adnak bolšaść baćkoŭ nie zadavoliła miesca na ŭskrainie horada, jakoje vydzieliła meryja Maskvy. Na krasavickim źjeździe FNKA novaje kiraŭnictva padzialiłasia aptymistyčnymi namierami adčynić škołu ŭ Maskvie ŭžo ŭ nastupnym hodzie, a taksama zasnavać Niezaležny biełaruski instytut z funkcyjami navukovaj ustanovy i mietadałahičnaha centru.
U Irkuckaj vobłaści, dzie pražyvaje adna z najbolšych biełaruskich dyjasparaŭ, nastaŭniki-biełarusy vykazvajuć žadańnie vykładać rodnuju movu. Dla heta šmat nie treba — mietadyčnyja materyjały, padručniki i rehularnyja stažyroŭki ŭ Biełarusi.
Čechija
Na žal, nie atrymałasia sa škołaj u Prazie. Kolki hod tamu miascovyja biełarusy zadumali stvaryć dla svaich dziaciej niadzielnuju škołu. Praz «Baćkaŭščynu» atrymali padručniki, ale nie skłałasia. Češskija biełarusy nie zdoleli parazumiecca pamiž saboj: adny baćki nie ŭhledzieli praktyčnaj patreby ŭ navučańni pa-biełarusku, druhich nie zadavoliła miesca, abranaje pad škołu.
Estonija
Ministerstva adukacyi Estonii dała dazvoł na stvareńnie biełaruskaj niadzielnaj škoły ŭ Talinie. Jana budzie nasić imia U.Karatkieviča. Biełaruskuju movu, litaraturu i historyju talinskija biełarusy buduć vyvučać pa tvorach kłasika. U budučyni estonskaja dyjaspara spadziajecca adčynić biełaruskija kłasy ŭ škołach.
***
Adrasy i kantakty
Vilnia
Siaredniaja škoła ź biełaruskaj movaj vykładańnia imia F. Skaryny
Vuł. Siecina, 21 (Sietyno g. 21)
Teł./faks: +370 (5) 2459127
Ryha
Ryžskaja Biełaruskaja asnoŭnaja škoła
Vuł. Kiełdyša, 4 (Rīga, Keldiša iela, 4)
Teł.: +371 67247545
Bielsk Padlaski
II Ahulnaadukacyjny licej ź biełaruskaj movaj navučańnia imia Branisłava Taraškieviča
Vuł. Kapiernika, 4 (ul. Kopernika, 4)
Teł.: +48 502383944
Hajnaŭka
Kompleks škoł z dadatkovym navučańniem biełaruskaj movie
Hajnaŭka, vuł. Piłsudskaha, 3 (ul. Pilsudskiego 3)
Teł.: +48 085 682 24 96
