Viktar Kavaleŭski 20 hadoŭ nie byŭ na radzimie. Fota Siarhieja Hudzilina.
U 1980-m Viktar Kavaleŭski, tady aficer vajskovaj techničnaj raźviedki, pakłaŭ na stoł partbilet. A ŭ 1992-m, kali zdavałasia, što ŭsio tolki pačynajecca, źjechaŭ ź siamjoj u Aŭstraliju. Sioleta, praz dva dziesiacihodździ, jon znoŭ naviedaŭ Biełaruś. Pra minułaje i ciapierašniaje, pra biełaruskija spravy ŭ Aŭstralii, pra ŭražańni ad siońniašniaj Biełarusi spadar Kavaleŭski raskazaŭ karespandentu «Našaj Nivy».
Partbilet na stoł
«Ad mianie takoha nichto nie čakaŭ. Ja — saviecki aficer, słužu ŭ techničnaj raźviedcy, za plačyma — šeść hadoŭ u partyi. I raptam kładu partbilet na stoł. Išoŭ 1980-y hod», — pryhadvaje Viktar Kavaleŭski. Vypusknik vajskovaj vučelni, słužyŭ u Rasii, Kazachstanie, Kirhizii. Pierad im lažaŭ prosty šlach vajskovaj karjery, ale jon vyrašyŭ usio źmianić. Kamandavańnie vidavočna razhubiłasia, a potym pačało apracoŭvać jaho, užyvajučy pa čarzie to «piernik» — viarnisia ŭ partyju i stań kapitanam, to «bizun» — nie vierniešsia, pojdzieš u piachotu małodšym lejtenantam. Viktar vybraŭ treci šlach — zvolniŭsia z vojska.
«Ja nie moh bolš znachodzicca ŭ partyi. Partbilet spryjaŭ karjernamu rostu, i hetym mnohija karystalisia. Ja ž nie chacieŭ takoha žyćcia».U jahonaj siamji nichto nie byŭ u partyi. Dzied byŭ z Zachodniaj Biełarusi. Ad jaho Viktar niekali daviedaŭsia, što biełarusy — heta biełarusy, ruskija — heta ruskija. Hetyja viedy, mahčyma, i stali tym nasieńniem, ź jakoha vyraśli sumnievy.
U 1983-m Viktar pajšoŭ pracavać inžynieram na minski zavod «Kalibr». Pry ŭładkavańni nie chavaŭ pryčyny zvalnieńnia z vojska, ale, jak ni dziŭna, da jahonaha dysidenctva pastavilisia spakojna.
Demakratyju nie zbuduješ za try hady
Jak tak stałasia, što dysident i nacyjanalist emihryravaŭ u 1992-m, kali, zdavałasia b, u Biełarusi ŭsio tolki pačynałasia? Spadar Viktar pačynaje tłumačyć zdala:
«Vialikabrytanija išła da demakratyi stahodździami. Hadavalisia pakaleńni ludziej, vypracoŭvalisia peŭnyja kaštoŭnaści. U nas ža na toj momant nie było dastatkovaj kolkaści intelektuałaŭ, kab za taki karotki pieryjad dasiahnuć tych ža pośpiechaŭ i, hałoŭnaje, zamacavać ich».Nie było ŭ jaho viery i ŭ pośpiech lidaraŭ Adradžeńnia. Jon byŭ pierakanany, što idei Paźniaka byli zanadta pravymi, a tamu nieprymalnymi dla mnohich biełarusaŭ.
«Mnie ciažka mierkavać, nakolki źmianiłasia situacyja ŭ Biełarusi za dvaccać hadoŭ. Mahčyma, naš lidar chutka źjavicca. Moža, jon užo siarod nas, a mo jašče tolki pajšoŭ u škołu. Adčuvańnia chutkich pieramienaŭ u mianie niama, i, dumaju, nichto ciapier nie skaža, kali jany zdaracca. Ale ŭsio moža źmianicca zusim niečakana», — kaža Viktar pra siońniašni dzień. A tady, u 1992-m, jamu, pa jaho słovach, stała ciažka dychać u Biełarusi. I jon razam ź siamjoj źjechaŭ u Aŭstraliju. Čamu mienavita tudy? Bo tam užo žyli rodnyja.
«Ja hanarusia svaimi dziećmi»
Dziadźka Kavaleŭskaha, taksama Viktar, u vajnu byŭ vyviezieny ŭ Niamieččynu na prymusovyja pracy. Ažaniŭsia ź niemkaj. Jaje baćki nie acanili vybar dački i vyhnali z chaty razam z mužambiełarusam. Niemka vybrała kachańnie i syšła ź niavietłaha baćkoŭskaha doma. U 1952 hodzie jany źjechali ŭ Aŭstraliju. Akurat dziadźka i natchniŭ Viktara na adjezd na piaty kantynient. Uładkavacca na miescy ŭžo dapamahaŭ stryječny brat.
Kavaleŭskija pasialilisia ŭ Adełaidzie, nabyli stareńki dom. «Dahetul jaho ramantujem», — raskazvaje Viktar i padkreślivaje pry hetym, što jaho dzieci majuć svaje ŭłasnyja damy — «dobryja i novyja». Jon vielmi hanarycca svaimi dočkami, bo jany ŭpartyja, viedajuć, čaho chočuć. Starejšyja — Alaŭcina i Taćciana — majuć svoj biznes. Małodšaja Viktoryja vučycca na architektara, adnačasova pracujučy. «Samastojna zarabiła sabie na lehkavik, nie zaležyć ad baćkoŭskich hrošaj». Sam Viktar pracuje kiroŭcam u transpartnaj kampanii.
U siamji Kavaleŭskija razmaŭlajuć na biełaruska-anhlijskaj trasiancy. «U Biełarusi, darečy, taksama šmat anhlicyzmaŭ u movie sustrakajecca — tut taksama kažuć «šopinh» i h.d.», — dzielicca nazirańniami Viktar.
Biełaruskaje śviata №1 u Aŭstralii dla Viktara — 25 sakavika.Biełarusy iduć u miascovy park, nakryvajuć stały. Abaviazkovyja atrybuty — bieł-čyrvona-bieły i aŭstralijski ściahi. «Źbirajemsia, vinšujem adzin adnaho. Tut nie treba dazvołu, kab źbiracca bolš za troje», — uśmichajecca Viktar.
«Niama toj zhurtavanaści, što była pa vajnie»
Pa pryjeździe ŭ Aŭstraliju Viktar dałučyŭsia da tutejšych biełarusaŭ, pačaŭ naviedvać Biełaruskuju aŭtakiefalnuju pravasłaŭnuju carkvu. Praź niekalki hadoŭ staŭ sakratarom Biełaruskaha abjadnańnia Paŭdniovaj Aŭstralii, a ŭ 1996-m uznačaliŭ jaho i praciahvaje kiravać im da našych dzion. Siońnia supołka isnuje farmalna, dziejničaje tolki kamitet. Ad likvidacyi strymlivaje toj fakt, što biełarusy šukajuć u Aŭstralii svaich kreŭnych praz Čyrvony kryž, a toj u hetaj spravie źviartajecca akurat da abjadnańnia.
«Niama toj zhurtavanaści, što była ŭ pavajennych emihrantaŭ. Raniej usio trymałasia na carkvie.
Kaściakom byli biełarusy, što prajšli praź filtracyjnyja łahiery. Tyja, chto nie žyŭ usio žyćcio pad balšavikami», — tłumačyć Viktar. Jon pryhadvaje imiony Michasia Łužynskaha, Aŭhiena Hrušy, Michasia Zuja, Janki Rołsana, Michasia Burnosa...Starejšaje pakaleńnie ź niedavieram staviłasia da novaj chvali emihrantaŭ ź Biełarusi, ale dapamahała ziemlakam, źbirała hrošy dla čarnobylcaŭ. «Kamunizm niešta zrabiŭ z dušami ludziej. Pryjazdžali maładyja ludzi, adukavanyja, razumnyja, ale nie było siarod ich toj jednaści, što była ŭ starejšych».
Inšyja biełaruskija supołki ŭ Aŭstralii pieražyvajuć padobny kryzis. Suviazi miž imi pakrysie zhasajuć, kaža Kavaleŭski.
Pryhažość, strach i honar
Sioleta Viktar upieršyniu z momantu adjezdu naviedaŭsia ŭ Biełaruś. Pierad hetym prajechaŭ ź dziasiatak jeŭrapiejskich krain: Vialikabrytaniju, Francyju, Niamieččynu, Šviejcaryju, Italiju. Na radzimu trapiŭ praz Rasiju.
Paśla rasijskich daroh i aŭtamabilaŭ Biełaruś padałasia jamu całkam jeŭrapiejskaj krainaj. Ale hetaje ŭražańnie, tranzitnaje, jak jon jaho sam akreśliŭ, tryvała niadoŭha.«Minsk — vielmi pryhožy i ŭtulny. Biełaruś — zachodniaja kraina. Ale tak zdajecca, pakul nie vyjdzieš z aŭto i nie zahavoryš ź ludźmi».
Druhoje mocnaje ŭražańnie — kolkaść pjanych na vulicach.
«Ja stolki za dziesiać hadoŭ u Aŭstralii niećviarozych nie bačyŭ, jak za niekalki dzion u Minsku. Takoje mocna kidajecca ŭ vočy».
A jašče kidajecca ŭ vočy strach, jaki, zdajecca, pracinaje ŭsich jaho znajomych. Pa nazirańniach Viktara, ludzi zadumvajucca, pierš čym pra niešta zahavaryć, adkazać pa telefonie.
Kolki dzion biełaruskaha adpačynku Viktar pravioŭ u svajakoŭ na Kapylščynie. «Cikava, jak viaskovy lud reahuje na ekanamičnyja prablemy. Vinavatyja ŭsie: Rasija, Polšča, ZŠA. Heta jany padstroili kryzis, z-za ich rastuć ceny i źnikła valuta. A prezident charošy — sam ź vioski, raźbirajecca ŭ kałhasnych spravach». Pry hetym, adznačaje Viktar, viaskoŭcy vielmi hanaracca svajoj krainaj, jaje dasiahnieńniami. A kali čaho jašče i nie damahlisia, to iznoŭ ža — «pieraškodzili złyja susiedzi».
Dla siabie ž Viktar adznačyŭ, što biełaruskaja vioska pa-raniejšamu žyvie biedna, ale niby nie zaŭvažaje taho. Jahonaja ciešča była ŭ ich u Aŭstralii niekalki miesiacaŭ, ale toj nievialiki dośvied žyćcia za akijanam naŭrad ci źmianiŭ jaje śvietapohlad.
Maja radzima tam, dzie maja siamja
Miesiac u Biełarusi minuŭ chutka. Viktar pakul nie viedaje, kali nastupnym razam prylacić siudy. Pytaju ŭ spadara Viktara, ci nie adčuvaje jon praz dvaccać hod Aŭstraliju druhoj radzimaj. «Ja zachoŭvaju da Biełarusi samyja ciopłyja pačućci, ale pa-čałaviečy adčuvaju, što maja radzima tam, dzie maja siamja, dzieci». U Aŭstralii ŭ Kavaleŭskich hadujucca piać unukaŭ.
***
Viktar Kavaleŭski
nar. u 1956 u Radaškovičach. Praz hod siamja pierajechała ŭ Minsk. Skončyŭ vajskovuju vučelniu. Słužyŭ u techničnaj raźviedcy. U 1992 ź siamjoj vyjechaŭ u Aŭstraliju. Ad 1999 — staršynia biełaruskaha abjadnańnia Paŭdniovaj Aŭstralii.
