Чаму беларускія дактары бяруць хабар і каго часцей за ўсё ловяць за руку праваахоўнікі?
Сфера аховы здароўя Беларусі лічыцца адной з самых карумпаваных. Па дадзеных розных апытанняў, менавіта паборамі ў паліклініцы і бальніцах беларусы заклапочаныя больш за ўсё.
У 2011 годзе сацыёлагі з Інфармацыйна-аналітычнага цэнтра пры Адміністрацыі прэзідэнта РБ атрымалі такія вынікі:
Дзяржава эканоміць, пацыенты кампенсуюць
Доктар са Слоніма Іван Шэга лічыць, што галоўная прычына «хабарніцтва ў белых халатах» крыецца ў нізкіх заробках медыкаў.
Зараз сярэднямесячная зарплата ў ахове здароўя складае 4 млн 646,1 тыс. рублёў. Сярэдні заробак дактароў у жніўні склаў 7 млн 215,1 тыс., сярэдняга медыцынскага персаналу — 4 млн 475,6 тыс. рублёў.
Праўда, ёсць вядомыя дактары, якім значна больш плацяць дзяржава і пацыенты. Доктар, які пажадаў застацца неназваным, паведаміў у гутарцы з карэспандэнтам «Заўтра тваёй краіны», што памер хабару часам перавышае памер заробку.
Уладу, мяркуючы па ўсім, такая сістэма пабораў таксама задавальняе.
Эканаміст Леанід Заіка адзначае, што хабары пераразмяркоўваюць сродкі ў ахове здароўя. Паводле яго слоў, дактароў, якім хранічна недаплачвае за цяжкую працу дзяржава, матэрыяльна падтрымліваюць пацыенты.
— Вось і атрымліваецца, што добрых дактароў корміць народ, а дзяржава можа абмежавацца невялікім павышэннем заробкаў, якое якасці жыцця медыкаў не паляпшае, — падкрэслівае эканаміст.
На самай справе знайсці сродкі на павышэнне заробкаў дактарам не так ужо і складана, лічыць каардынатар праграм СААЗ у Беларусі Валянцін Русовіч. На экспертным круглым стале, арганізаваным Беларускім інстытутам стратэгічных даследаванняў (BISS) у рамках праекта «Рефорум», ён адзначыў, што на ахову здароўя ў нас траціцца 3 мільярды даляраў у год, а каб падняць заробак 5 тысячам лекараў агульнага звяна трэба выдзеліць з гэтай сумы ўсяго 1 працэнт.
— У любой сістэме ёсць 20% нерацыянальна расходаваных сродкаў. Вынайсці сродкі на павышэнне заробкаў можна, пачаўшы з эканоміі электраэнергіі і спынення нерацыянальных выплат некаторым спецыялістам, — упэўнены эксперт.
Дзе праходзіць мяжа паміж падзякай і хабарам?
Паводле слоў Івана Шэгі, часцей і больш пацыенты даюць хабару дактарам у стацыянарах.
— Прыязджае з рэгіёну чалавек, якога накіравалі на абследаванне або аперацыю і сутыкаецца з тым, што, напрыклад, 50 даляраў трэба заплаціць анестэзіёлагу, 100 хірургу. І людзі плацяць. На свавольных пацыентаў заўсёды ёсць магчымасць уздзейнічаць. Напрыклад, знайсці супрацьпаказанні да планавай аперацыі і выпісаць праз пару дзён. Хоць на раённым узроўні прамых вымагальніцтваў няма, — адзначае эксперт.
Ён таксама падкрэслівае, што амаль няма карупцыі ў паліклініцы. Бываюць выпадкі подкупу за выпіску бальнічнага. З атрыманнем незаконнага матэрыяльнага ўзнагароджання за выдачу фіктыўных лісткоў непрацаздольнасці звязаная значная частка карупцыйных злачынстваў у медыцыне.
Калі б па прыкладзе еўрапейскіх краін першыя тры дні хваробы па законе аплачваў наймальнік і пацыенту не трэба было звяртацца па бюлетэні да доктара, гэта разгрузіла б дактароў, паменшыла б чэргі ў паліклініцы на 30%, паспрыяла б выкараненню карупцыі з-за бальнічных лісткоў, упэўнены Валянцін Русовіч.
Большасць дарослых людзей часцей за ўсё пераносіць самавылечныя прастудныя захворвання за пару дзён. Такіх людзей вельмі шмат, але каб атрымаць бальнічны, яны ўсё роўненька ідуць у паліклініку і гэта стварае чэргі.
— У Еўропе ж у першыя 3 дні хваробы да лекара не ходзіць, так як іх па законе аплачвае наймальнік. Работнік проста папярэджвае яго пра хваробу, а працадаўца можа даслаць прадстаўніка прафсаюза для кантролю, ці так гэта. Па законе там чалавек абавязаны звярнуцца да лекара толькі на чацвёрты дзень, — тлумачыць эксперт. — У Еўропе такога тыпу карупцыі вы не ўбачыце.
Сумы хабараў, якія фігуруюць у справах аб фіктыўных лістках непрацаздольнасці, невялікія: каля 20 даляраў.
Значна больш сур'ёзна выглядае праблема пабораў з пацыентаў і злоўжыванняў наверсе. Барацьбіты з карупцыяй не часта выводзяць на чыстую ваду кіраўнікоў аховы здароўя, якія атрымліваюць велізарныя «адкаты».
Іван Шэга звяртае ўвагу на злачынствы ў медыцыне, якія ўлады называюць карупцыйнымі.
— Затрымліваюць дактароў звычайна за дробязь. Нельга называць хабарам падзяку лекару, калі людзі прыходзяць з цукеркамі і букетамі без прымусу. Я не бачу ў гэтым карупцыі, часам адмовіць чалавеку прыняць падзяку — значыць проста пакрыўдзіць яго, — лічыць доктар.
Дырэктар Цэнтра падтрымкі анкапацыентаў «У імя жыцця» Ірына Жыхар лічыць, што выпіска бальнічнага за 30 даляраў — гэта не карупцыя, а хутчэй адміністрацыйнае правапарушэнне.
Яна таксама падкрэслівае, што неабходна адрозніваць падзяку чалавека, які шануе працу лекара, і карупцыю.
— Гэта розныя рэчы, калі ты прыносіш цукеркі і канверт з грашыма, баючыся, што табе не акажуць якасную медыцынскую дапамогу, — адзначае эксперт. — Мне было 27 гадоў, калі рабілі першую аперацыю. Па аддзяленні хадзілі чуткі, што калі не даць анестэзіёлагу, будзе недастатковы наркоз. З спалоху я панесла канверт, анестэзіёлаг узяў. У маім жыцці гэта быў адзіны такі выпадак. Зараз, калі мне здаецца, што са мной не так абыходзяцца, як належыць, спрабуючы нешта атрымаць, я не размаўляю з такім лекарам.
Па словах Ірыны Жыхар, у цяперашні час у Беларусі выпрацаваны механізмы ўздзеяння на доктара, у пацыента ёсць законны спосабы адстаяць свае правы: скаргі, звароты да вышэйшага начальства.
Ёсць загад Міністэрства аховы здароўя «Пра зацвярджэнне Плана мерапрыемстваў Міністэрства аховы здароўя па прафілактыцы карупцыйных правапарушэнняў і рэалізацыі Праграмы па барацьбе з злачыннасцю і карупцыяй на 2013—2015 гады». Менавіта ў рамках яго выканання ў кожнай паліклініцы і аддзяленні бальніцы вісіць на дошцы інфармацыі нумары тэлефона, на якія можна тэлефанаваць, каб паведаміць пра выпадкі хабараў. Ёсць гэты нумар і на сайтах устаноў аховы здароўя.
Ірына Жыхар мяркуе, што лекары ў паліклініцы, якія трапляюцца на дробных хабарах, з'яўляюцца закладнікамі сістэмы.
— Медыцынская сфера, асабліва ў першасным звяне, існуе ў атмасферы жорсткага кадравага дэфіцыту. Гэта азначае, напружанне медыкаў і выклікае незадаволенасць пацыентаў. Калі каго-небудзь з лекараў ловяць за руку за выпіску бальнічнага, дзяржава так дэманструе, што ўсведамляе праблемы пацыентаў, спрабуе іх вырашыць, — лічыць Ірына Жыхар.
Канкурэнцыя — вораг карупцыі
Іван Шэга адзначае, што карупцыю цалкам выкараніць немагчыма.
— Аднак калі дактарам будуць плаціць нармальны заробак, яны ужо не стануць браць хабар, рызыкаваць добрай працай і аўтарытэтам, — лічыць эксперт.
Акрамя таго, па яго словах, з-за непразрыстасці падатковай палітыкі дзяржавы, беларусы не разумеюць, колькі сродкаў яны адлічваюць на ахову здароўя.
— Платныя паслугі ў сістэме дзяржаўнага аховы здароўя — гэта фактычна карупцыя дзяржавы. Атрымліваецца, што доктару нельга, а дзяржаве можна браць грошы за адны і тыя ж паслугі ў дзяржаўных клініках, — лічыць доктар.
Іван Шэга адзначае: развіццё першаснага звяна медыцыны будзе садзейнічаць прафілактыцы карупцыі.
— Калі ў паліклініцы можна будзе атрымаць якасную медыцынскую дапамогу, людзі не будуць шукаць лекара і плаціць за абследавання, — упэўнены эксперт.
Лекар Валянцін К. падкрэслівае, што калі б у дзяржаўнай медыцыны і прыватнай былі аднолькавыя ўмовы працы, хабарніцтва было б менш.
— У Беларусі вельмі складана атрымаць ліцэнзію на прыватную медыцынскую дзейнасць. Лагапед або псіхолаг лягчэй могуць пачаць прыватную практыку, а доктару неабходна атрымаць вельмі шмат узгадненняў, масу дазволаў, — адзначае эксперт.
