Jość horkaja ironija ŭ korani prablemy aneksii Kryma rasijskim prezidentam Uładzimiram Pucinym.
Karotkaterminovaja pieramoha Pucina ŭžo škodzić jaho samaj zapavietnaj doŭhaterminovaj stratehii - stvareńniu Jeŭrazijskaha ekanamičnaj sajuza Rasijaj i jaje bližejšymi susiedziami.
Pa miery taho, jak ŭvarvańnie pašyraje rasijskuju terytoryju, pamianšajecca ŭpłyŭ Rasii ŭ tych miescach, dzie Pucin vielmi chacieŭ by jaho pavialičyć. Varta tolki pahladzieć na Biełaruś, jakaja ŭžo pačała praduhledžvać miery suprać svajho sajuzu z Maskvoj, kab zrazumieć čamu.
Jakim by nadumanym jon ni zdavaŭsia, Jeŭrazijski ekanamičny sajuz nikoli nie byŭ pustym razmovaj dla Pucina.
Jon pryznačany stać alternatyvaj Zachadu dla krain, jakija miažujuć z Rasiejaj, u tym liku i na ŭschodniaj miažy Jeŭropy. Adnak pakul tolki Biełaruś i Kazachstan vyzvalisia ŭziać udzieł u aficyjnym pačatku raboty sajuza ŭ studzieni 2015 hoda.
Ale Pucin uvažliva pryhladajecca da inšych krain rehijonu, u pryvatnaści, da tych, jakija ŭžo ŭvajšli ŭ prahramu ES «Uschodniaje partniorstva», stvoranuju dla sadziejničańnia bolš ciesnym suviaziam pamiž ES i Azierbajdžanam, Armienijaj, Biełaruśsiu, Małdovaj, Hruzijaj i Ukrainaj.
Uvarvańnie Rasiei va Ukrainu vyjaviła stratehičnuju dvaistaść prajekta Pucina. Rasija lubiła padkreślivać, što JeŭrAzES budzie raŭnapraŭnym partniorstvam pamiž jaje dziaržavami-čalcami i srodkam, jaki dazvolić im damahacca svaich palityčnych i ekanamičnych intaresaŭ. Ale intaresy Maskvy raptam apynulisia značna šyrejšymi, čym niekalki miesiacaŭ tamu. Pucin apraŭdaŭ svoj krymski hambit hučnaj, ale raspłyvistaj daktrynaj «adkaznaści pa abaronie».
Nichto nie viedaje, ci maje Pucin namier praciahvać daktrynu z prymianieńniem vajskovaj siły, i kaho jon źbirajecca abaraniać: etničnych ruskich, rasiejskamoŭnych ci ŭvohule luby narod, jakomu, na dumku Rasii, moža spatrebicca dapamoha.
Partniory Rasii pa zrazumiełych pryčynach napałochanyja. U pačatku kryzisu va Ukrainie, kali prazachodnija pratestoŭcy načavali pad adkrytym niebam u Kijevie, Alaksandr Łukašenka, biełaruski prezident, miarkujučy pa ŭsim, spadziavaŭsia, što Rasija budzie zaklikać ŭkrainskuju ŭładu pryniać strohija miery. Jak i ŭ Pucina, u jaho nie było žadańnia bačyć, kab u Rasiei abo Biełarusi kapijavali łozunhi i taktyku pratestujučych na Majdanie. (Łukašenka pa-raniejšamu traŭmiravany demanstracyjami, jakija adbylisia paśla sprečnych vybaraŭ 2010 hoda, kali jon u čaćviorty raz staŭ prezidentam).
Ale rasiejskaja vajennaja interviencyja ŭ Krymie stała zusim inšaj spravaj. Łukašenka demanstratyŭna admoviŭsia dasłać naziralnikaŭ na refierendum u Krym. Jon taksama kinuŭ vyklik Maskvie, skazaŭšy, što budzie pracavać z novym prazachodnim uradam u Kijevie (jaki Uładzimir Pucin nazvaŭ «niezakonnym»).
Isnujuć važkija pryčyny dla Biełarusi, kab adčuvać siabie pad pahrozaj. Jana nie maje nivodnaha ankłava z bolšaściu etničnaha rasiejskaha nasielnictva, jak u Krymie, choć prykładna 8% nasielnictva va Uschodniaj Biełarusi źjaŭlajucca etničnymi ruskimi [nasamreč pavodle pierapisu 2009 h. nie tolki va uschodniaj, ale pa ŭsioj Biełarusi žyvie 8,26% etničnych rasiejcaŭ, heta najmienšy pakaźnik za apošnija 40 hadoŭ. — Red.]. Ale rasiejskaja mova daminuje pa ŭsioj Biełarusi.
Zhodna z arhumientami Pucina z nahody zachopu Kryma, navat Biełaruś u adzin cudoŭny dzień mahła b stać mišeńniu dla rasijskaha napadu.
(Rasieja mahła b arhanizavać taksama interviencyju ŭ paŭnočnyja rasiejskamoŭnyja rajony Kazachstana.)
I choć małavierahodna, što Rasija ŭvarviecca ŭ Biełaruś u bližejšy čas, Łukašenka maje padstavu turbavacca pra nastupstvy ŭvachodu ŭ Jeŭrazijski sajuz.
Łukašenka, mahčyma, užo adčuŭ, što JeŭrAzES nie stanie ekanamičnym dabrom dla Biełarusi ŭ tym abjomie, jak jon sabie niekali ŭjaŭlaŭ.
Choć jon, mahčyma, i spadziavaŭsia, što Jeŭrazijski sajuz pradastavić adkryty rynak dla tannych biełaruskich tavaraŭ, ale jaho papiarednik, Mytny sajuz, da hetaha času demanstravaŭ, što biełaruskija tavary majuć ciažkaści pry kankurencyi na svabodnym rynku navat z tavarami, vyrablenymi ŭ Rasii ci Kazachstanie.
Bolš za toje, navat kali Rasieja kaža ab stvareńni ŭzajemavyhadnaha partniorstva, jana sprabuje asłabić dziaržavy vakoł siabie.
Ukraina - nie adziny taki prykład. Hruzija i asabliva Małdova patrapili pad cisk, sprabujučy padpisać svaje pahadnieńnia ź ES. Łukašenka mienš za ŭsio choča stać jašče adnym słabym lidaram, zrynutym ŭ vyniku ŭnutranaha paŭstańnia (jakija časta raspalvaje Rasija), kab zatym stać zaležnym ad Rasiei dziela vyžyvańnia, - jakim moh by stać Viktar Janukovič, kali b nie pierastaraŭsia z žorstkaj reakcyjaj na pratesty ŭ Kijevie, što i prymusiła jaho biehčy, abo jakim užo staŭ Sierž Sarhsian ŭ Armienii. Navat horš, Łukašenka razumieje, što moža ŭ kančatkovym vyniku stać mizernym dyktataram mini-dziaržavy, jak Jaŭhien Šaŭčuk, prezident Prydniastroŭja, abo Siarhiej Aksionaŭ, novy premjer-ministr Kryma.
Pierš za ŭsio, Łukašenka choča paźbiehnuć nieabchodnaści rabić vybar pamiž Rasijaj i Zachadam. Jon zaŭsiody byŭ ščaślivy być sajuźnikam Rasii, ale tolki ŭ jakaści lidara mocnaj, niezaležnaj dziaržavy, zdolnaha pravodzić svoj ułasny kurs. Klučom da jaho zdolnaści ŭtrymlivać svaje pazicyi — a jon kiruje Biełaruśsiu amal 20 hadoŭ — było jaho ŭmieńnie pierakonvać jak nasielnictva svajoj krainy, tak i Rasii, što jon maje siły dla adstojvańnia svaich intaresaŭ u pieramovach z Kramlom. Biełaruś istotna vyjhraje ad dapamohi Maskvy ŭ formie tannych nafty i hazu, a taksama inšych rasijskich datacyj i machinacyj ź imi, jakija, pavodle acenak, składajuć bolš za 15% VUP krainy. Ale ŭ abmien na hetuju dapamohu Łukašenka pavinien pradastaŭlać pasłuhi. Jon zrabiŭ hrošy rasiejskim aliharcham na tranzitnym handli praz terytoryju Biełarusi, padtrymaŭ histaryčny revizijanizm Pucina ŭ dačynieńni da Savieckaha Sajuza, i zdušyŭ lubyja namioki na hramadzianskija pratesty, zdolnyja pierakinucca na Rasiju. Jon ličyć, što niama inšaha biełaruskaha lidara, zdolnaha zrabić toje ž samaje.
Ekanamičnaja madel Łukašenki taksama zaležyć ad dobrych adnosin z krainami Jeŭrapiejskaha sajuza. Biełaruś nie moža dazvolić sabie stracić handlovyja adnosiny z Łatvijaj i Litvoj, naprykład. Ale rasiejskaja ahresija na Ukrainie - i namiok Pucina ab tym, što kankurencyja ŭ rehijonie roŭnaja nulu — zaraz mohuć pastavić hetyja adnosiny pad pahrozu. Łatvija, u pryvatnaści, majučy značnuju kolkaść nasielnictva z etničnych ruskich, pa zrazumiełych pryčynach adčuvaje pahrozu krymskaha hambita Pucina. Prezident RF moža nie turbavacca pra paharšeńnie handlovych suviaziaŭ z krainami Bałtyi, ale Łukašenka - abaviazany.
Rasijskaja aneksija Krymu moža mieć i inšyja nastupstvy dla Biełarusi. Kab utrymać Krym na płyvu, Rasiei daviadziecca rabić značnyja inviestycyi ŭ jaho transpartnuju, hazavuju i inšyja infrastruktury.
Hrošy, jakija vykarystoŭvajucca dla inviestycyj u hetyja haliny, nie pojduć na subsidyi Biełarusi. Kali rasiejskaje ŭvarvańnie vymusić Jeŭropu źmianić svaju palityku ŭ halinie enierhietyki, to heta taksama niehatyŭna adabjecca na Biełarusi. Biełaruskaja ekanomika šmat u čym zaležyć ad statusu krainy jak tranzitnaha vuzła dla pierapampoŭki rasijskaj nafty ŭ bok ES. Najbujniejšaj krynicaj prybytku Biełarusi źjaŭlajecca prodaž naftapraduktaŭ, vyrablenych z subsydyjavanaj i tamu tannaj rasijskaj nafty.
Sankcyi ŭ dačynieńni da rasijskaj nafty abo pavieličeńnie zdabyčy nafty ŭ inšych miescach, što pryviadzie da źnižeńnia cenaŭ na naftu, moža ciažka udaryć pa Minsku.
Nie dziŭna, što Łukašenka ŭ apošnija tydni vidavočna staraŭsia być dalej ad Pucina.
Biełaruś pačała namiakać na toje, što choča palepšyć adnosiny ź ES, pahadziŭšysia ŭ lutym ŭdzielničać u vizavych pieramovach z Bruselem. Ale lubyja zruchi ŭ bok ES buduć iści pavolna; Łukašenka pa-raniejšamu dyktatar, u jakoha mała cikavaści adpaviadać jeŭrapiejskim demakratyčnym standartam.
Ciapier Łukašenka znachodzicca ŭ rasijskim łahiery i praličvaje šlachi vychadu. I pakul jon nie nakiroŭvajecca da dźviarej, tolki pakul. Ale
paśla ahresiŭnaha zachopu Pucinym Kryma Łukašenka pačaŭ bolš tryvožna pahladać u bok vychadu.
Rasiei nie pa kišeni zajmieć Krym, nie straciŭšy pry hetym šmatlikich postsavieckich siabroŭ. Adnak heta mienavita toje, da čaho pryviaduć jaje dziejańni ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie.
Takija krainy, jak Biełaruś i Kazachstan, u kančatkovym vyniku, mohuć być vymušany pryznać aneksiju Krymu — u ich niama inšaha vybaru ŭ vypadku zachopu Rasiejaj jakoj-niebudź terytoryi.
Ale ciapierašniaje maŭčańnie hetych krain krasamoŭna kaža pra ich turbotu z nahody svajoj dziejsnaści i płanaŭ na budučyniu.
* * *
Endru Uiłsan
brytanski palitołah, prafiesar Łondanskaha ŭniviersiteta. Vyvučaje dynamiku nacyjanalizmaŭ i nacyjanalnych identyčnaściaŭ na postsavieckaj prastory. Aŭtar knihi «Apošniaja dyktatura Jeŭropy», jakaja raspaviadaje pra sučasnuju Biełaruś.
