U maim miastečku niekali stajaŭ kalviniscki zbor. Jaho pabudavali z dreva ŭ časy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha na bierazie raki Ašmianki, u centry miastečka, adkul razychodzilisia try darohi. Pry zbory byŭ špital dy škoła, vypuskniki jakoj vučylisia ŭ jeŭrapiejskich univiersitetach. Niedaloka žyŭ pastar, jaki štoniadzielu čytaŭ miestačkoŭcam kazańni pra zbaŭleńnie dušy. Pry zbory musiła być ludna: niepadalok byli korčmy, a pry samoj śviatyni budavali svaje damy šlachcianki-ŭdovy, kab «žyćcio pry chvale Božaj vieści».
U starych knihach ja pračytaŭ, što siarod prychadžanaŭ župranskaha zboru była miascovaja drobnaja šlachta — Piaseckija. Akurat takoje dziavočaje proźvišča mieła adna z maich babul. Jejny rod pachodziŭ z Zamaścianaŭ, vioski, što lažyć na druhim bierazie Ašmianki, amal nasuprać taho miesca, dzie niekali stajała pratestanckaja śviatynia.
Peŭna, nie raz z Zamaścianaŭ prychodzili maje prodki ŭ župranski zbor na niadzielnaje nabaženstva.
Maja prapra…babula, mahčyma, spatkaŭšysia z adnoju sa šlachcianak, jakija žyli pry zbory, kazała:
— Dobry dzień vam, paniečka, jak zdaroŭječka, što čuvać novaha ŭ mościpani?
— Dziakuj vam, jasačka! Usio dobra. Sianuju i hryby sušu, što razam sa słužbaj u lesie naźbirała…
— A ci čytała mościpani apošniuju knihu Kalvina?
— A dzie tam, maja lubačka, paniečka, jašče ŭsiaho Ćvinhli praz henaje sienavańnie nie adoleła…
— A što zrobiš, treba pracavać, bo, jak pastar kazaŭ, chto budzie bahaciejšy, toj bolš peŭna moža mierkavać, što ŭ raj trapić.
— Ale, ale, maja paniečka. Tvaja praŭda… Treba mieć nadzieju, jak pastar kazaŭ, daj jamu Boh zdaroŭja.
Niepadalok ad hetaha miesca stajaŭ kalviniscki zbor.
* * *
Ciapier ja špacyruju pa miescy, dzie niekali stajaŭ zbor, i zajzdrošču tym ludziam, jakija žyli ŭ Župranach u časy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Pry ich uvieś čas była nadzieja.
Ciapier u ahraharadku Župrany nie čytajuć Kalvina dy Ćvinhli, adno, badaj, hartajuć rajonnuju hazietu z paviedamleńniami pra ŭradžaj ziernievych i zierniebabovych.
* * *
— Jość što? — kryčyć adzin mužyk ź sinim nosam druhomu, jaki padšyvaje bot na padvorku.
— Niama, — krucić toj hałavoj. — Ale možna padlacieć na «točku»…
«Točka» — chata, dzie nielehalna, upotajki pradajuć samahonku. U ahraharadku jość niekalki takich «točak».
* * *
— Aj-ja-jaj, — hałosić taŭstavataja maładzica na vulicy dy klanie sama siabie. — Čamu ja takaja nieščaślivaja naradziłasia, čamu mianie mama maleńkaju nie zadušyła-a-a.
Maładzicu pabiŭ pjany muž. Ale jana nie narakaje na jaho, nie klanie harełku.
— I čamu ja takaja toŭstaja? — sama siabie hryzie maładaja žančyna. — Jak Mańka chudaja, to ad muža ŭ šafie schavajecca, a Tańka praz akno vyskačyć, kali mužyk razydziecca, a ja ž toŭstaja, u šafu nie ŭłažu, ja ž praz akno nahi nie zadziaru-u-u.
* * *
Suchieńki i achajny stary, jaki śpiašajecca ŭ kramu, sam začeplivaje mianie dy pačynaje havorku:
— Ech, navošta ŭ Savieckim Sajuzie zabaraniali relihiju. Kab nie zabaraniali, dyk, hladziš, i Sajuz by nie raspaŭsia, i žyli b jak ludzi… A tut Amieryka ŭsiaho namiašała, pahladzi, što va Ukrainie amierykancy narabili, jakuju vajnu raźviali…
Paśla hetych słovaŭ stary trojčy žahnajecca ŭ bok kaścioła, što staić na pahorku.
U ahraharadku.
Pry kramie kabietka raskazvaje siabroŭcy:
— Baba naša pamierła, pajechali my jejnuju chatu na drovy raźbirać. Zachodzim, a ŭ kufry, nu bo raniej šafaŭ nie było, cełaja hara starych łachmanoŭ, niejkich pościłak. Niejkaj ćvillu ŭsio heta zaniałosia, śmiardzieła staroćciem, dyk my raskłali ahoń, papalili prosta na padvorku. Šukali, dumali, mo niedzie jakija załatyja maniety carskija buduć, ale nie znajšli ničoha…
— To vy ž mahli tyja pościłki ŭ muziej pradać. Ciapier, kažuć, kuplajuć…
— Praŭda, kuplajuć?
— Nu, peŭna, u Ščopanach, ja viedaju, ludzi hetak pościłki papradavali.
Kabietka padkusiła hubu dy pajšła, źniervavaŭšysia.
— Pahladzi na durnuju, jak zhryzłasia… A ja ž joj nahavaryła aby-čaho, dzie tyja pościłki chto ŭ Ščopanach kuplaŭ, kamu jany patrebnyja? A henaja ad skvapnaści nie zaśnie, cha-cha-cha.
* * *
A kala rečki verchał: znajšli ŭ łapuchach basanožki Ahatki, staroj pjančužki, a jaje samoj nidzie niama.
— Utapiłasia, a mamačka, a rodnieńkaja, — płakaŭ jejny syn, što taksama lubiŭ vypić.
Jon užo dva razy prybiahaŭ u kramu, braŭ «na veksal» — biez hrošaj, adno z paznačeńniem u sšytku — dźvie skrynki tannaha vina, nibyta maci na pachoviny.
— Nie vytrymała takoj žyści, — žaliŭsia dziabioły syn. — A na kaho mianie adnahopakinuła-a-a, — zavodziŭ jon pad kramaju.
Uviečary bosaja i raschrystanaja «niabožčyca» z rastrapanymi vałasami pryjšła sama ŭ kramu.
— Ajejački, Ahatka, a ty ŭvaskresła ci nie ŭtapiłasia? — pytalisia ździŭlenyja pradavački.
— Što vy za ch@rniu vydumali? — svaryłasia Ahatka. — Ja razułasia i spała ŭ kustach, bo basanožki mulali…
Pradavački na radaściach dali joj taksama dźvie vina «na veksal».
* * *
A maładaja Halinka, u jakoj troje dziaciej i nivodnaha zuba, pilna razhladvaje palicy ź vinom.
— Halinka, ty ž atrymała hrošy na dziaciej, nie kuplaj vina, kupi dzieciam kašy.
— Nu peŭna što kuplu, — skazała, pačyrvanieŭšy Halinka, dy pajšła z kramy bieź ničoha. Nohi sami jaje panieśli da «točki».
* * *
— Voś moj unuk u Maładziečnie proci Pucina i Łukašenki, boŭdziła ž! — kaža mnie davierliva, ale adnačasna i pavučalna niejkaja babula na prypynku. — Nu, paŭdurak! Siadzieŭ by cicha, a to zaraz paviažuć, u turmu kinuć. A jon nie baicca, usim havoryć. Spraviadlivaści jamu treba, a jaje ž nikoli nie było, henaj spraviadlivaści. A čym cišej siadziš, tym calejšy budzieš. Ci nie praŭdu ja kažu? Jak my jaho z baćkami ni prasili, jak ni płakali, a jon usio roŭna za svajo, choć koł jamu na hałavie čašy.
U rajcentry Ašmiana.
* * *
Ja jedu ŭ rajcentr — u Ašmianu, a ŭ dumkach — čorna, i niešta strašna hryzie, točyć u hrudziach. Moža, niekamu ŭsio roŭna, ale ja zusim nie čuju nadziei ŭ svajoj staroncy. Niešta, jak žornam, ciśnie dušu.
Na aŭtastancyi ŭ Ašmianie, dzie ludzi čakajuć svaich aŭtobusaŭ, taksama ŭsie hamoniać pra sumnaje: heny paviesiŭsia, toj zasiek žonku, hety padpaliŭ chatu susiedcy — usio praz harełku. Ažno, vyjšaŭšy na pieron, baču chłopca — idzie na aŭtobus u cišotcy ź biełaruskaj Pahoniaj i ŭkrainskim Tryzubam. Ja ažno zakałaciŭsia, a serca, zdavałasia, zaraz vyskačyć i pakocicca pa bruku — hetak mianie ahałomšyła pabačanaje.
Hladžu-pilnuju, nie zvodziačy vačej, u jaki aŭtobus siadzie maładzion. Peŭna, u Miensk ci Vilniu? Nie, jedzie niedaloka, u Hraŭžyški. Nie mahu pavieryć dy štosiły tru vočy. Akazvajecca, žyvie Pahonia jašče ŭ maim krai, žyvie pamiać pra Kniastva… Dyk jość jašče taja nadzieja, što ŭsio ž Žyvie Biełaruś!
