Paśla Druhoj suśvietnaj vajny Aŭstryja była padzielena na čatyry akupacyjnyja zony. Na praciahu nastupnych 10 hadoŭ sajuźniki pa antyhitleraŭskaj kaalicyi nie mahli pryjści da zhody adnosna taho, jakim šlacham pojdzie kraina — budzie jana budavać kamunizm pad kantrolem SSSR, ci stanie častkaj Zachadu.
U vyniku klučom da adnaŭleńnia suvierenitetu krainy stała Aŭstryjskaja dziaržaŭnaja damova (Dekłaracyja ab niezaležnaści Aŭstryi) i abvieščany nieŭzabavie niejtralny status. Takim čynam było zavieršana farmiravańnie paślavajennaha ładu ŭ Jeŭropie.
«Aŭstryja volnaja!» — abviaściŭ tahačasny ministr zamiežnych spraŭ Leapold Fihl. Ale jak siońnia aceńvajuć hety status sami aŭstryjcy? I što dumaje nakont hetaha prafiesar Volfhanh Miuler?
Volfhanh Miuler.
— Siońnia aŭstryjski niejtralitet ŭsprymajecca mnohimi jak naležnaje. Ale jakija nastroi panavali ŭ Vienie ŭ 1954—55 hadach? Ci darečna pravodzić paraleli ź siońniašniaj situacyjaj vakoł Ukrainy?
— Paraleli tut darečnyja ŭ tym sensie, što ad Aŭstryi, jak i ad Ukrainy, Maskva patrabavała admovy ad siabroŭstva ŭ abaronnym aljansie. Ale, viadoma, abstaviny i ŭmovy tut roznyja. Varta nahadać, što Aŭstryju paśla parazy ŭ Druhoj suśvietnaj vajnie całkam pravamierna akupavali čatyry dziaržavy. Ukraina ž siońnia moža stać achviaraj adnabakovaj i niezakonnaj źniešniaj ahresii. Tamu jana i imkniecca dałučycca da zachodniaha abaronnaha aljansu. U Aŭstryi była inšaja situacyja.
Varta taksama skazać, što karani aŭstryjskaha niejtralitetu treba šukać nie tolki ŭ savieckich patrabavańniach, jakija stali umovaj vyvadu vojskaŭ. Tak, Aŭstryja chacieła pazbavicca ad savieckaj akupacyi luboj canoj, ale i sama dumała pra niejtralitet jašče z časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny.
Paśla raspadu Habsburhskaj manarchii ŭ 1919 hodzie novaj madellu dla nievialikaj Aŭstryi ličyli kvitniejučuju Šviejcaryju. U mižvajenny pieryjad heta nie ŭdałosia realizavać, ale paśla 1945 hoda žychary Aŭstryi pierahledzieli svaje pohlady.
Viadoma, niejtralitet zaŭsiody aznačaje abmiežavańnie suvierenitetu i stratu svabody dziejańniaŭ u źniešniaj palitycy, pakolki niejtralnaj dziaržavie nie dazvalajecca zaklučać sajuzy. Takim čynam, heta byŭ kampramis.
U vypadku z Aŭstryjaj, u retraśpiektyvie, heta spracavała dobra, pakolki kraina pazbaviłasia ad akupacyi, a ZŠA dali Aŭstryi harantyi biaśpieki, niahledziačy na jaje niejtralitet.
Adnak toj fakt, što jana zachavała niejtralitet i paśla zakančeńnia chałodnaj vajny, apraŭdany nie racyjanalna, z punktu hledžańnia źniešniaj palityki i palityki biaśpieki, a emacyjna, tamu što ludzi pryvykli da hetaha.
— Ci rabilisia za hetyja hady sproby pierahledzieć niejtralny status Aŭstryi? Jaki ciapier uzrovień jaho padtrymki ŭ hramadstvie?
— Tak, krytyka nieadnarazova hučała ŭ hady chałodnaj vajny. Dla SSSR Aŭstryja była «niedastatkova niejtralnaj», a sami aŭstryjcy źviartalisia da paraŭnańniaŭ z «pasažyram-bieźbiletnikam»: kraina pad abarončym «parasonam» ZŠA i NATA, ale sama nie ŭnosić u kalektyŭnuju biaśpieku nijakaha ŭkładu i ŭłasnaj zajmajecca niedastatkova.
Paśla zakančeńnia chałodnaj vajny byli dumki, asabliva siarod kansiervataraŭ z Aŭstryjskaj narodnaj partyi, uziać kurs nie tolki na siabroŭstva ŭ ES, ale i ŭ NATA.
Adnak hetyja sproby nie ŭviančalisia pośpiecham z-za supracivu palityčnych apanientaŭ. Jany ličyli aŭstryjski niejtralitet svojeasablivym dziaržaŭnym mifam, ź jakim u narodzie źviazvali biaśpieku i roskvit.
Siońniašniaje staŭleńnie aŭstryjcaŭ da niejtralitetu možna nazvać šyzafreničnym: z adnaho boku, jany chočuć zastavacca niejtralnymi, a z druhoha — ličać, što ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie hetaja madel niežyćciazdolnaja. Jany čakajuć, što Aŭstryju abaroniać inšyja dziaržavy, pry hetym abaraniać kahości sami nie chočuć.
— Ci ličycie vy, što Aŭstryjskaja dziaržaŭnaja damova, jakaja abviaściła niejtralitet krainy, moža być vykarystanaja ŭ jakaści madeli dla inšych krain, u pryvatnaści, dla Ukrainy, ci heta była ŭnikalnaja situacyja?
— Aŭstryjskaja damova była vynikam mižnarodnaha pahadnieńnia ab adnaŭleńni krainy paśla akupacyi i vajny.
Heta nie ŭnikalnaja situacyja, ale Ukrainie hety vopyt nie spatrebicca, tamu što jana nie maje patrebu ŭ adnaŭleńni, a moža stać achviaraj źniešniaj ahresii. Zaklučeńnie mirnaha dahavora pamiž RF i Ukrainaj taksama nie pradbačycca, pakolki Rasija admaŭlaje svaju datyčnaść da kanfliktu.
Niejtralitet, niesumnienna, byŭ by žadanaj madellu dla Ukrainy z punktu hledžańnia Rasii.
Ale, u adroźnieńnie ad Aŭstryi 1955 hoda, hety vopyt ničoha dobraha Ukrainie nie prynios. Naadvarot, u 2014 hodzie jana ŭśviadomiła, što abvieščanyja joju ŭ 2010 hodzie niejtralitet i pazabłokavaść nie abaranili jaje ad ahresii.
I ŭ hetym sensie Ukraina padobnaja na niekatoryja inšyja niejtralnyja dziaržavy, jakija stali achviarami źniešniaj ahresii, naprykład na Bielhiju, paciarpiełuju ŭ dvuch suśvietnych vojnach.
Niejtralny status, nieefiektyŭnaść jakoha pakazali padziei 2014 hoda, dyskredytavany ŭ vačach ukraincaŭ. Uličvajučy prava Ukrainy na samavyznačeńnie i abvieščany joju kurs na ŭstupleńnie ŭ NATA, małavierahodna, što jana dobraachvotna vierniecca da taho statusu, jaki nie zabiaśpiečyŭ joj abaronu. Madel, jakuju nie padtrymlivaje nasielnictva, nie budzie ŭstojlivaj.
Čytajcie taksama:
Zahavaryli pra «finlandyzacyju» Ukrainy i Biełarusi. A jak da hetaj madeli staviacca sami finy?
Arkadź Mošes: Usialakija razmovy pra «finlandyzacyju» pavinny spynicca, dla XXI stahodździa heta absalutna nieprymalna
