Akurat hetymi dniami adznačajecca 350-hodździe Piatra I, jakoje rasijskaj prapahandzie i asabista Pucinu pryjšłosia vielmi darečy. Fota: MIKHAIL METZEL/TASS
Učora na sustrečy z maładymi pradprymalnikami rasijski prezident Uładzimir Pucin źviarnuŭsia da histaryčnaha prykładu, paraŭnaŭšy siabie z rasijskim impierataram Piatrom I, a ciapierašnija časy — ź piatroŭskimi, pravioŭšy niepasrednyja paraleli. «Miarkujučy pa ŭsim, na našu dolu taksama vypała viartać i ŭmacoŭvać [suvierenitet krainy i jaje spradviečnyja terytoryi], i kali my budziem zychodzić z taho, što hetyja bazavyja kaštoŭnaści składajuć asnovu našaha isnavańnia, my, biezumoŭna, majem pośpiech u vyrašeńni zadač, jakija pierad nami stajać», — skazaŭ Pucin.
Što ž, u tym, što Pucin źviarnuŭsia ŭ sprobach abhruntavać svaju ciapierašniuju palityku da asoby mienavita Piatra I, ničoha dziŭnaha niama. Nieabchodnaść adnaŭleńnia impierskaj vieličy — heta, badaj, adzinaje, što ŭ sučasnaj Rasii idejna cemientuje hramadstva, zmušaje jaho mabilizavacca i hurtavacca vakoł asoby pravadyra, niahledziačy na toje, što ŭ sacyjalna-ekanamičnym płanie bolšaj častcy hetaha hramadstva dadziena nie skazać kab asabliva šmat.
Postać raskručanaha i papularnaha ŭ narodzie Piatra I dla histaryčnaj apielacyi tut padchodzić ci nie najlepš, bo jon farmalny stvaralnik Rasijskaj impieryi.
Choć farmalnaje, viadoma, nie zaŭsiody adpaviadaje realnamu stanu rečaŭ. Nasamreč, impieryju Maskva pačała na praktycy farmavać za paŭtara stahodździa da Piatra, jašče z časoŭ Ivana Hroznaha. Simvaličnaj dataj tut ličycca ŭziaćcie Kazani ŭ 1552 hodzie.
Rola ž Piatra — nie ŭ stvareńni impieryi jak takoj, a ŭ vyvadzie jaje jak paŭnavartasnaha hulca na suśvietnuju (u tych umovach — jeŭrapiejskuju) arenu.
Kali dapiatroŭskaje Maskoŭskaje carstva było zahadkavaj dla jeŭrapiejcaŭ krainaj na ŭschodnich miežach, jakaja i sama nie asabliva imknułasia ŭdzielničać u jeŭrapiejskim palityčnym žyćci, to Piotr I heta radykalna pamianiaŭ. Mienavita ź jaho časoŭ, jak niadaŭna skazaŭ palityčny mastadont Hienry Kisindžer, Rasija «źjaŭlajecca istotnaj častkaj Jeŭropy, i na jeŭrapiejskuju palityku ŭ hety pieryjad u asnoŭnym upłyvała jaje acenka roli Rasii».
Naturalna, Pucinu, a śledam za im i bolšaści rasijskaha hramadstva nie moža nie impanavać vobraz takoha paśpiachovaha ŭładara, jaki prymusiŭ Jeŭropu ličycca z krainaj, jakuju da hetaha nadta surjozna nie ŭsprymali. Tym bolš što vobraz hety ŭ masavym usprymańni zvyčajna łubočny i idealizavany, jaki maje mała dačynieńnia da realnaha Piatra. Dy i na tym, što niekalki dziesiacihodździaŭ paśla Piatra I Rasijskaja impieryja była krainaj davoli biazładnaj, i heta taksama ŭ značnaj stupieni jaho spadčyna, akcentavać uvahu nie nadta pryniata.
Ale jaki b ni byŭ Piotr I, jon, tym nie mienš, narmalna ŭpisvaŭsia ŭ realii taho času, u jakim žyŭ i dziejničaŭ. Try stahodździ tamu pryncypy mižnarodnaha suisnavańnia, jak i ŭvieś čas da taho i doŭhi čas paśla, hruntavalisia pieradusim na pravie mocnaha.
Kali ŭładar niejkaj krainy byŭ niezadavoleny svaim statusam i terytoryjaj — to što ž, źbiraj vojska i dakazvaj svaje pretenzii na poli boju. Što zachapiŭ i ŭtrymaŭ — toje tvajo. I sam nie kryŭduj, kali situacyja nieŭzabavie źmienicca, i pry tvaim asłableńni bolš mocny sapiernik štości adbiare i ŭ ciabie.
Praŭda, u 1648 hodzie, paśla zakančeńnia kryvavaj Tryccacihadovaj vajny ŭ Jeŭropie, była zroblenaja pieršaja sproba ŭrehulavańnia hetych adnosin, sproba ich uparadkavać i ŭvieści niejkuju sistemu, kab usie prytrymlivalisia choć niejkich pravił. Sistema atrymała nazvu Viestfalskaj. Upłyŭ na ahulny kirunak raźvićcia historyi jana biezumoŭna akazała, ale sam pryncyp, što chto mocny — toj i maje racyju, na praktycy zastavaŭsia dziejnym jašče niekalki stahodździaŭ. I Piotr I byŭ na hetym poli novym mocnym hulcom, ale nie unikumam. Urešcie, jahony hałoŭny sapiernik u Paŭnočnaj vajnie, šviedski karol Karł CHII, taksama ŭvajšoŭ u historyju nie jak hołub miru, a jak talenavity pałkavodziec. I talenty svaje prajaŭlaŭ nie tolki i nie stolki ŭ spravie abarony rodnaj ziamli.
Pucin taksama jaŭna chacieŭ by žyć u takim śviecie, u jakim možna było b stavić praciŭnikaŭ pierad faktam, u jakim usio vyrašaje vajskovaja siła. I nie tolki chacieŭ by, apošnija paŭtara dziasiatka hadoŭ jon sam u hetaj paradyhmie žyvie, i praz prapahandu ŭbudavaŭ u jaje bolšuju častku svajho naroda.
Voś tolki, u adroźnieńnie ad Piatra I, jon nie pradukt svajho času, a jakraz z hetaha času vypadaje, vyhladaje ŭ im anachranična. Što tolki padkreślivajecca apielacyjaj pry apraŭdańni svaich učynkaŭ da prykładu dziejača, jaki vyrašaŭ svaje zadačy ažno try stahodździ tamu.
Ale śviet z taho času mocna pamianiaŭsia. I choć pa-raniejšamu maje šmat chibaŭ i niedaskanałaściaŭ, ale jany ŭžo inšaha paradku. Toj, chto hetaha nie razumieje, moža, viadoma, atrymlivać niejkija taktyčnyja časovyja pieramohi, ale stratehična niepaźbiežna prajhraje.
Pa ironii losu, kali Piotr I akurat prasiakaŭ dla Rasii «akno ŭ Jeŭropu» dy choć i paviarchoŭna, ale metanakiravana prasoŭvaŭ elemienty hetaj Jeŭropy ŭ svajoj krainie, časta vielmi karykaturnymi mietadami, to jaho «idejny paśladoŭnik» Uładzimir Pucin svajoj palitykaj usie da taho naściež adčynienyja vokny i dźviery začyniaje z tendencyjaj da zakanapačvańnia ŭsich ščylin. Jak toj kazaŭ, za što barolisia…
Čytajcie taksama:
Pucin: Piotr I viartaŭ i ŭmacoŭvaŭ terytoryi, na naš čas taksama vypała hetaja dola
Historyk: Rasija nie trymajecca manalitam, a sistemna razvalvajecca voś užo 100 hod
Pradčuvańnie vajny i pieradziełu. Nie tolki z boku Rasii? — mierkavańnie
