Fota: Mark McCaughrean and Sam Pearson of the European Space Agency / JWST / NASA / ESA / CSA
Kali b inšapłanietnyja astranomy nazirali za našaj Soniečnaj sistemaj z adlehłaści 4,5 miljarda śvietłavych hadoŭ, jany ŭbačyli b zorku, atočanuju pieršarodnym hazam i pyłam. Hety materyjał u vyhladzie vuzkaha, ale ščylnaha dyska kruciŭsia vakoł maładoj zorki. Z časam jaho čaścicy sutykalisia i ŭtvarali hłyby, ź jakich hravitacyja stvaryła płaniety i spadarožniki; a niekatoryja pakinuła, kab jany stali asteroidami i kamietami.
Taki ž praces adbyvajecca vakoł inšych zorak pa ŭsim Suśviecie. Novy zdymak płanietnaj sistemy ŭ stadyi stvareńnia — tak zvany pratapłanietny dysk — byŭ zrobleny z dapamohaj novaha kaśmičnaha teleskopa Džejmsa Ueba. Tak vyhladaŭ i naš kaśmičny dom u pačatku svajho šlachu.
Sistema ŭ stadyi farmavańnia znachodzicca ŭ Tumannaści Aryjona, bliskučym vobłaku mižzornaha hazu i pyłu, prykładna za 1500 śvietłavych hadoŭ ad nas. Jaje zorcy kala 1 miljona hadoŭ — dzicia z punktu hledžańnia astranomii. Pył vakoł zorki błakuje śviatło ad jarkaj tumannaści na zadnim płanie, tamu bačny siłuet płanietarnaha dyska.
Ćmiany, razmyty šar, raźmieščany ŭnutry — heta nie sama zorka, a zornaje śviatło, što aśviatlaje pył vakoł jaje. Heta adno z samych zachaplalnych asiarodździaŭ u kosmasie, dzie drobnyja čaścicy z časam pieratvarajucca ŭ paŭnavartasnyja suśviety. Zhodna z teoryjami farmavańnia płaniet, tut užo pavinny zaradžacca hazavyja hihanty, takija, jak Jupiter i Saturn.
Zornaja sistema, viadomaja jak Aryjon 294-606, nie jość novym adkryćciom, astranomy nazirali padobnyja i raniej. Jany vyjavili prykmiety taho, jak płaniety nabyvajuć formu, vyvučajučy zakanamiernaści patoku hazu ŭ pratapłanietnym dysku. Astranomy navat vyjavili vyraznyja prykmiety chimičnych elemientaŭ unutry niekatorych dyskaŭ, što dazvalaje im rabić prahnozy pra toje, z čaho mohuć składacca budučyja płaniety.
The Atlantic paraŭnoŭvaje novuju vyjavu sa znakamitym zdymkam, viadomym pad nazvaj «Bledna-błakitnaja kropka». Hety zdymak, zrobleny kaśmičnym karablom NASA «Vojadžar» u 1990 hodzie z samaha ŭskrajku Soniečnaj sistemy, natchniŭ znakamitaha astrafizika Karła Sahana apisać Ziamlu jak «pylinku, što zavisła ŭ soniečnym promni».
«Bledna-błakitnaja kropka Ziamli». Fota: NASA / JPL
Fatahrafija sapraŭdy moža ŭrazić: nievyraznyja pałosy soniečnaha śviatła i malusieńkaja kropka ŭ aranžavym promni — płanieta Ziamla, jakaja vyhladaje jak toje, što vy pasprabavali b ścierci z ekrana noŭtbuka. Tolki kali krychu pasiadzieć i abdumać ubačanaje, hetyja piksieli mohuć stać čymści inšym. Ziarnisty zdymak moža adlustravać sprobu čałaviectva zrazumieć Suśviet i pakazać nam naša miesca ŭ im.
Aryjon 294-606 možna razhladać jak pavialičanuju mižzorkavuju viersiju «bledna-błakitnaj kropki». Heta nie tolki tamu, što vyjava moža vyklikać adčuvańnie adzinoty, ale z-za vializnaści, jakaja źmiaščajecca ŭnutry. Vierahodna, tam jość usio nieabchodnaje dla stvareńnia płanietarnaj sistemy z takoj ža raznastajnaściu, jak u našaj. I heta toje miesca, dzie mohuć stvaracca bledna-błakitnyja kropki i ŭsio žyćcio, jakoje moža znachodzicca ŭnutry.
jakija my malejeieńkija...
"My živiom v hłazu siniehłazoho vielikana" )