Mnohija rucinnyja aśpiekty našaha paŭsiadzionnaha žyćcia mohuć častkova vyznačacca našym hienomam. Fota: Naša Niva
BBC šukaje adkazy na pytańni ŭ zasnavalnika isłandskaj kampanii deCODE Genetics, što siekvienavała bolš za 400 000 hienomaŭ — bolš, čym lubaja inšaja takaja ŭstanova ŭ śviecie. Kampanija zrabiła vialiki ŭniosak u razumieńnie spadčynnaj ryzyki chvaroby Alchiejmiera, šyzafrenii, išemičnaj chvaroby serca, roznych formaŭ raku i mnohich inšych chraničnych zachvorvańniaŭ.
Ale taksama daśledčyki natchnilisia na toje, kab pahłybicca ŭ čałaviečuju psichiku i znajści suviazi pamiž hienomam i našaj asobaj, pieravahami ŭ ježy i navat zdolnaściu padtrymlivać adnosiny.
«Ludzi farmirujucca na asnovie infarmacyi, źmieščanaj u ich hienomie, a potym — na padstavie ŭzajemadziejańnia hetaj infarmacyi z navakolnym asiarodździem», — kaža Kary Stefansan, isłandski navukoviec, jaki zasnavaŭ deCODE ŭ 1996 hodzie ź pieršapačatkovaj metaj vykarystoŭvać unikalny hienietyčny łandšaft Isłandyi, kab bolš daviedacca pra raspaŭsiudžanyja ŭ śviecie zachvorvańni. Nasielnictva hetaj krainy na praciahu stahodździaŭ było adnosna izalavanym, a heta značyć, što tut značna mienš hienietyčnych varyjacyj, čym u inšych krainach.
Stefansan usio bolš pierakonvajecca ŭ tym, što składany kaktejl DNK, jaki my atrymali ŭ spadčynu ad našych baćkoŭ, razam sa spantannymi hienietyčnymi mutacyjami, jakija my nabyvajem vypadkova, padśviadoma dyktuje našy pavodziny ŭ značna bolšaj stupieni, čym my ŭśviedamlajem.
«Hien chobi», schilnaść pić kavu… ale ci mohuć hieny pieradavać talent?
Mahčyma, my hetaha nie ŭśviedamlajem, ale mnohija rucinnyja aśpiekty našaha paŭsiadzionnaha žyćcia mohuć častkova vyznačacca našym hienomam.
Naprykład, tonkija hienietyčnyja źmieny ŭ smakavych receptarach dapamahajuć vyznačyć, addajacie vy pieravahu tamu, kab pić kavu ci harbatu — akazvajecca, amatary kavy prosta mienš adčuvalnyja da horyčy kafieinu.
Hienietyka taksama adyhryvaje rolu, kali havorka idzie pra našy schilnaści abo niepryniaćcie niejkich vidaŭ dziejnaści. Naprykład, jana vyznačaje, addajacie vy pieravahu bolš «samotnym» formam fizičnaj aktyŭnaści, takim jak bieh, abo kamandnym — spabornictvam ź inšymi.
Piatnaccać hadoŭ tamu apytańnie 2000 darosłych brytancaŭ ŭpieršyniu pakazała, što moža isnavać takaja reč, jak «hien chobi». Prosty pohlad na hienieałahičnaje dreva čałavieka i ŭlubionyja zabavy jaho prodkaŭ vyjaŭlaŭ mocnuju schilnaść da peŭnych vidaŭ dziejnaści.
Udzielniki apytańnia časta sa ździŭleńniem daznavalisia, što jany pachodzili z doŭhaj čarady sadavodaŭ-amataraŭ, źbiralnikaŭ marak abo kandytaraŭ.
Roznyja technałahičnyja startapy pa ŭsimi śviecie taksama hadami šukali tak zvanyja «hieny talentu», jakija b pieradavali pryrodžanuju siłu abo ŭnikalnyja zdolnaści. Ale adšukać ich nie tak prosta, jak moža zdacca. Hienietyki ź Instytuta Maksa Płanka ŭ Lejpcyhu niadaŭna pasprabavali vyjavić suviaź pamiž hienam ROBO1, što kantraluje raźvićcio šeraha rečyva ŭ častcy mozhu, jakaja adkazvaje za zdolnaść ličyć, i matematyčnymi zdolnaściami dziciaci. Adnak dahetul stanovicca jasna:
što datyčyć talentaŭ, niachaj heta budzie apracoŭka ličbaŭ, muzyčnyja zdolnaści ci spartyŭnaje majsterstva, hienietyka jość tolki adnosna nievialikaj častkaj raŭnańnia.
Navukoŭcy adznačajuć, što hieny taksama hulajuć važnuju rolu ŭ našaj zdolnaści padtrymlivać stabilnyja i ščaślivyja adnosiny. Tak, partniory, u jakich jość peŭny varyjant hiena, jaki padvyšaje aktyŭnaść aksitacynu, jaki spryjaje ŭstalavańniu suviazi ź inšymi ludźmi, nastrojeny na toje, kab daŭžej znachodziacca ŭ adnosinach. A dzieci raźviedzienych baćkoŭ z bolšaj imaviernaściu taksama razvodziacca.
Pavodle inšych daśledavańniaŭ, hieny ŭpłyvajuć na atłuścieńnie, tamu što ŭ niekatorych ludziej jość pryrodžanaja schilnaść addavać pieravahu vysokakałaryjnym i tłustym praduktam. Takim ludziam bolš dapamohuć leki, a nie dyjety, bo dyjeta dla ich — heta praca na poŭny dzień.
Našy hieny ŭpłyvajuć na toje, jak my ŭzajemadziejničajem ź śvietam. Ale DNK — heta nie ŭvieś los
Našy hieny ŭpłyvajuć na našu naturalnuju schilnaść da peŭnych vidaŭ dziejnaści. Ale nakolki my razaŭjomsia ŭ hetych vidach dziejnaści — na heta ŭpłyvaje taksama i atrymańnie mahčymaściaŭ u rańnim uzroście, i naša ŭłasnaja hatoŭnaść praktykavacca, udaskanalvacca i prajaŭlać upartaść.
Pa słovach Danieły Dzik, prafiesarki psichijatryi Univiersiteta Rathiersa ŭ Ńju-Džersi i aŭtarki knihi «Kod dziciaci», bolšaść charaktarystyk asoby, takija jak ekstraviertnaść abo intraviertnaść, dobrasumlennaść, rachmanaść, impulsiŭnaść i, mahčyma, navat toje, nakolki my tvorčyja ludzi, abumoŭleny ŭ peŭnym sensie hienietyčnym kampanientam.
U niekatorych ludziej mozh bolš schilny da pošuku zachaplalnych abo novych uražańniaŭ, bolš schilny da ryzyki abo da bolš nieadkładnaha ŭznaharodžańnia. Pradprymalniki, kiraŭniki kampanij, lotčyki-źniščalniki i spartsmieny, jakija spaborničajuć u ekstremalnych vidach sportu, schilnyja da ryzyki. Ale najaŭnaść hetaha hienietyčnaha fonu taksama moža być źviazana z peŭnymi vydatkami. U tych, chto ryzykuje, bolš šancaŭ raźvić zaležnaść.
Impulsiŭnyja ad pryrody ludzi mohuć lepš prymać rašeńni i hatovyja vykarystoŭvać mahčymaści, jakija ŭ advarotnym vypadku vyśliznuli b, ale jany taksama mohuć mieć prablemy z azartnymi hulniami, adličeńniem sa škoły abo zvalnieńniem z pracy. A ŭ častki ludziej z hienietykaj, jakaja ŭ advarotnym vypadku zaachvočvała b tvorčaje myśleńnie, na samaj spravie raźvivajecca šyzafrenija.
Ale DNK — heta nie los. Asiarodździe, u jakim my znachodzimsia, adyhryvaje vialikuju rolu ŭ vyznačeńni taho, dziejničajem my ŭ adpaviednaści z našymi hienietyčnymi zadatkami ci nie.
Naprykład, ludzi, schilnyja da pierajadańnia, z bolšaj imaviernaściu buduć heta rabić, kali jany pracujuć pobač ź miescami, dzie pradajecca fast-fud. U toj ža čas jość śviedčańni taho, što stabilnaje siamiejnaje žyćcio, stabilnaje siabroŭstva ci navat rehularnyja zaniatki sportam mohuć dapamahčy im vieści praduktyŭnaje žyćcio.
Kali čałaviek i jaho siamja viedajuć, što jany schilnyja da zaležnych abo ryzykoŭnych pavodzinaŭ, heta moža dapamahčy im paźbiehnuć takoha asiarodździa.
Čytajcie jašče:
Ci praŭda, što biełarusy nosiać u sabie «hieny rabstva», a ŭkraincy valnalubcy ad pryrody?
Pieradać čałavieku hienaŭ kažana? Tady my nie znali b raku i nie bajalisia b virusaŭ
joptyć. adkryŭ, što nazyvajecca amieryku