Jan Matejka. Stefan Batory pad Pskovam. Fota: Wikimedia Commons
Jak viadoma, Livonskaja (abo Inflanckaja) vajna viałasia za atrymańnie kantrolu nad terytoryjaj byłych Inflant. U joj brali ŭdzieł Maskoŭskaja dziaržava, VKŁ (z 1569 hoda — u składzie fiederatyŭnaj Rečy Paspalitaj), Danija i Šviecyja.
Važnaj metaj praciŭnikaŭ (u pieršuju čarhu Maskvy i VKŁ) było ŭtrymańnie kantrolu nad basiejnam Zachodniaj Dźviny (Daŭhavy) i samoj rakoj, jakaja była hałoŭnaj vodnaj arteryjaj u rehijonie. Tamu paśla niekalkich hadoŭ baraćby Maskoŭskaja dziaržava napała na Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, sprabujučy kantralavać centralny basiejn Zachodniaj Dźviny i takim čynam umacavać svaje pazicyi ŭ Livonii.
Pachod na Połack zimoj 1562/1563 hadoŭ staŭ adnym z najbujniejšych pachodaŭ maskoŭskaha vojska ŭ XVI stahodździ. Z bajoŭ za viartańnie Połacku ŭ 1579 hodzie karol Stefan Batory pačaŭ zmahańnie za viartańnie Livonii Rečy Paspalitaj.
Chod bajavych dziejańniaŭ na hetych terytoryjach dobra vyvučany daśledčykami, ale analiz vajennaj łahistyki dazvalaje, jak śćviardžaje aŭtar, pa-novamu zirnuć na chod asobnych vajennych kampanij i ahulnuju łohiku dziejańniaŭ supiernikaŭ. U hetym płanie važnymi faktarami, jakija charaktaryzujuć teatr vajennych dziejańniaŭ, źjaŭlajucca ŭmacavańni i šlachi znosin, jakija ciesna ŭzajemaźviazany.
U svaim artykule Mikoła Vołkaŭ pradstaŭlaje ŭzajemazaležnaść šlachoŭ znosin i sistem krepaściaŭ, jakija byli pabudavany Vialikim Kniastvam Litoŭskim i Maskoŭskaj dziaržavaj na biełaruskim Padźvińni ŭ hady Livonskaj vajny.
Daśledčyk adznačaje, što na biełaruskim Padźvińni — u toj čas lasistym i małanasielenym (asabliva pravabiarežža Zachodniaj Dźviny) rehijonie — vielmi važnaje značeńnie dla zabieśpiačeńnia palavych vojskaŭ i krepaściaŭ artyleryjaj, bojeprypasami i charčavańniem mieli vodnyja šlachi. Padčas vajennych dziejańniaŭ, naprykład, abłoh, hety faktar moh stać vyrašalnym.
Prykładam takoj situacyi źjaŭlajecca kampanija 1579 h., kali da Połacku padyšła armija Stefana Batoryja, zabieśpiačeńnie jakoj značna palepšyłasia paśla zachopu maskoŭskich umacavańniaŭ, jakija raniej błakavali pastaŭki pa rekach.
Pačatak vajennych dziejańniaŭ u Livonii prymusiŭ Vilniu ŭmacoŭvać staryja zamki i budavać novyja na miažy z Maskvoj. Pastaŭki zbroi da Połacku i Viciebsku, a taksama pabudova novych zamkaŭ z metaj abarony daroh, jakija viali da hałoŭnych umacavańniaŭ, śviedčać, što najbolš mocnaha ŭdaru z boku Maskvy bajalisia ŭ rajonie biełaruskaha Padźvińnia. Aktyŭnyja vajennyja dziejańni na biełaruskich terytoryjach pačalisia ŭ 1562 hodzie.
Arhanizacyja vialikaha pachodu na Połack Ivanam IV zimoj 1562/1563 h. z punktu hledžańnia vajskovaj łahistyki, jak śćviardžaje vučony, vyhladaje całkam racyjanalnym krokam, bo ŭsie vodnyja šlachi, pa jakich možna było dastavić ciažkuju artyleryju krepaści byli śviadoma błakavany vojskami VKŁ.
U toj ža čas hetu zadumu treba acanić jak davoli ryzykoŭnuju, bo paśla ŭziaćcia Połacku maskoŭskim vojskam nie ŭdałosia efiektyŭna błakavać i zachapić Viciebsk i ŭstalavać poŭny kantrol nad Dźvinoj i jaje hałoŭnymi prytokami. U svaju čarhu stratehiju Maskvy ŭ rehijonie, jakuju ciažka zrazumieć, možna patłumačyć niezakončanaściu jaje realizacyi.
«Vajna zamkaŭ»
Aŭtar adznačaje, što paśla padzieńnia Połacku kamandavańniu VKŁ pryjšłosia z nula stvarać sistemu abarony na levym bierazie Zachodniaj Dźviny. Adzinaj krepaściu na race byŭ nievialiki zamak u Drysie.
Zamki i darohi na biełaruskim Padźvińni ŭ 1570 hodzie. Aŭtar: Mikoła Vołkaŭ.
Paśla paražeńnia pad Čašnikami ŭ 1564 hodzie maskoŭski bok źmianiŭ stratehiju i pačaŭ pastupova ŭmacoŭvać svaje pazicyi ŭ Paddźvińni, budujučy novyja krepaści, i takim čynam sprabujučy adrezać vielikakniažackija vojski na levabiarežžy Zachodniaj Dźviny i adnačasova zabiaśpiečyć suviaź z Połackam. Najbolš žorstkaje supraćstajańnie praciahvałasia na darohach z Połacku na Łukoml i Oršu, kali carskija vajavody imknulisia błakavać i zachapić mahutny Viciebsk.
Vielikakniažackaje kamandavańnie abrała takuju ž stratehiju. Ale ŭ realizacyi jaje byli svaje asablivaści. Jak adznačaje aŭtar, navat padčas najciažejšych bajoŭ na levym bierazie Zachodniaj Dźviny ŭ 1567 h. Žyhimont Aŭhust i vialiki hietman litoŭski Ryhor Chadkievič nie žadali brać na siabie zanadta vialikija vydatki na budaŭnictva i ŭtrymańnie zamkaŭ, addajučy pieravahu palavoj armii.
Pra toje, što heta była śviadomaja stratehija, lepš za ŭsio heta bačna pa chutkaj admovie ad utrymańnia niekatorych krepaściaŭ paśla pieramirja 1570 h. i paśpiachovych kampanij 1579-1582 hh. Važniejšaj pieravahaj było efiektyŭnaje vykarystańnie vodnych šlachoŭ dla pierapraŭki artyleryi, piachoty, bojeprypasaŭ i charčavańnia.
U toj čas jak sistema krepaściaŭ, zbudavanych Maskvoj u Padźvińni, była bolš mahutnaj i składanaj. Ale heta taksama pavialičvała vydatki na jaje ŭtrymańnie i ŭ toj ža čas viało da raspyleńnia resursaŭ i ludziej.
Surjoznym jaho niedachopam, ličyć Vołkaŭ, była adsutnaść zručnych vodnych šlachoŭ, jakija b zabiaśpiečvali bolšaść krepaściaŭ, u tym liku i hałoŭnuju — zaniaty Połack. A spustašeńnie navakolnych terytoryj staviła miascovyja hrupy vojskaŭ u zaležnaść ad źniešnich pastavak.
Mienavita hetuju akaličnaść, na pohlad daśledčyka, treba ličyć istotnaj pryčynaj pravału płanaŭ Ivana IV u Padźvińni i šyrej: u vajnie za Livoniju.
Čytajcie jašče:
Jak Stefan Batoryj pieramoh Ivana Žachlivaha. Narodny karol suprać tyrana
