Siońnia praźvinić dla mianie apošni zvanok. Maja misija ŭ jakaści «nastaŭnika relihii» ŭ adnym ź licejaŭ Žešava (Polšča) idzie da zaviaršeńnia. I dziakuj Bohu – chočacca skazać.
U čym zaklučałasia hetaja misija? Tearetyčna – u tym, kab dapamahčy vučniam pahłybić relihijnyja viedy dy vychavać u ich pačućcio adkaznaści za Carkvu i jaje dziejnaść. Faktyčna – u tym, kab padčas čarhovaha ŭroka damahčysia ad 40-asabovaj aŭdytoryi chviliny ŭvahi i kranucca prynamsi «pavierchni» praduhledžanaj temy.
Pahłybleńnie viedaŭ? Abmierkavańnie prablem? Pošuk nietypovych adkazaŭ? Heta zanadta ambicyjoznyja spadzievy, ź jakimi pastupova – urok pa ŭroku – mnie prychodziłasia rasctacca.
Pieršy małasuciešny sihnał ja atrymaŭ užo padčas pieršaha ŭroku. Paśla znajomstva z vučniami i prezientacyjaj prybliznaha tematyčnaha płanu ja razdaŭ dla ananimnaha zapaŭnieńnia ankiety, pry dapamozie jakich chacieŭ daviedacca pra papiaredni dośvied vučniaŭ, źviazany z relihijnym navučańniem, i dać mahčymaść im vykazać spadziavańni-pažadańni na najbližejšy hod.
Čym dla ciabie jość urok relihii? «Nahodaj dla zabavy», «Prykrym abaviazkam», «Mahčymaściu paspać», «Ničym»... Takija vykazvańni naležać mienšaści, tym nie mienš, davoli značnaj častcy – ich udzieł vahaŭsia ad čverci da traciny ŭ zaležnaści ad kłasaŭ.
Jakija tvaje čakańni ad urokaŭ relihii na hety hod? «Bolš rełaksu», «Kab hety ŭrok byŭ momantam adpačynku pamiž inšymi ŭrokami», «Anijakich čakańniaŭ». Znoŭ ža – takoha typu vykazvańni
naležać mienšaści, ale padčas dalejšych zaniatkaŭ hetaja mienšaść budzie davoli efiektyŭna paralizavać pracu bolšaści.
Čarhovy infarmatyŭny sihnał źjaviŭsia naprykancy pieršaha siemiestra (u Polščy školny hod padzieleny na dva siemiestry).
Paśla taho, jak ja vystaviŭ adznaki za test i tvorčaje zadańnie, u niekatorych vučniaŭ pačałasia... nu, moža, nie isteryka, ale niešta blizkaje da hetaha. Da choru hałasoŭ vučniaŭ dałučylisia hałasy baćkoŭ i navat nastaŭnikaŭ. Vy dumajecie, z pryčyny niezdavalnajučych adznak? Dy nie, pra niezdavalniajučyja navat havorki nie było! Trojki i čaćviorki za «relihiju» — voś što dla mnohich było prablemaj!(A zaŭvažu, što ŭ polskich škołach navat «2» źjaŭlajecca stanoŭčaj adznakaj.)
Voś tady ja kančatkova zrazumieŭ, čym jość pradmiet «relihija» dla mnohich (praŭdapadobna, bolšaści) vučniaŭ i ichnich baćkoŭ: mahčymaściu biez asablivych namahańniaŭ pavysić siaredni bał.
Zhadaju pra jašče adzin sihnał.
Litaralna niekalki dzion tamu Polšča atrymała «napamin» ad Jeŭrapiejskaha suda pa pravach čałavieka ŭ Strasburhu ŭ źviazku z tym, što tolki ŭ 2% polskich škołaŭ isnuje realnaja mahčymaść vybaru pamiž «relihijaj» i «etykaj». U 98% škoł «z pryčyny adsutnaści achvotnych» vykładajecca tolki «relihija».
Možna, kaniečnie ž, krytykavać pastanovy i idejnyja pasyłki Strasburhskaha suda. Mnohija, peŭnie, pamiatajuć pra kontraviersijnaje zaklučeńnie hetaj instytucyi paŭhoda tamu ŭ spravie prysutnaści kryžoŭ u publičnych ustanovach Italii.
Mabyć, jość pryčyny padazravać hety Sud u tendencyjnaści na karyść siekularyzacyjnych siłaŭ u jeŭrapiejskich hramadstvach. Ale nielha pry hetym paddacca sproščanamu (abo lepš: spluščanamu) razumavańniu: usio, što pastanaŭlaje Strahsburhski sud u relihijnych spravach – heta ništo inšaje, jak varožy nastup na Carkvu i relihiju.
U dadzienym vypadku ja schilny pastavicca da rašeńnia Strasburhskaha suda z razumieńniem.
Sprava ŭ tym, što pośpiech «relihii» ŭ polskich škołach tłumačycca nie realnaj zacikaŭlenaściu joju dziaciej dy baćkoŭ i nie vysokim uzroŭniem jaje navučańnia, a spałučeńniem dvuch mała vysakarodnych matyvaŭ: 1) dobraja akazija zdabyć u kalekcyju adznak dadatkovuju piaciorku (bo bolšaść nastaŭnikaŭ «relihii» ščodra ŭznaharodžvaje samo naviedvańnie zaniatkaŭ albo biare pad uvahu pazaškolnuju relihijnuju aktyŭnaść vučniaŭ), a pakolki z 2007 hoda jana ŭličvajecca pry vyznačeńni siaredniaha bała, to heta całkam kaštoŭny zdabytak;
2) strach pierad sankcyjami z boku ksiandzoŭ i biskupaŭ, jakija nienaviedvańnie «relihii» traktujuć amal jak adsupnictva ad viery. Pytańnie ciapier: ci ŭ takoj situacyi «relihija» vyjhraje ci prajhraje? I
ci nie varta ŭsprymać zaklučeńnie Jeŭrapiejskaha suda – niezaležna ad jaho matyvaŭ i pasyłak – chutčej jak pasłuhu Carkvie, čym jak ataku na jaje?
Praciah (na temu pierśpiektyŭ uviadzieńnia relihijnaha pradmieta ŭ škoły Biełarusi) budzie...
