Novy znak na hary Dziaržynskaj. Fota: «Minskaja praŭda»
Znak adkryli 12 maja, napiaredadni Dnia dziaržaŭnaha ściaha, hierba i himna. Hety dzień adznačajecca štohod u druhuju niadzielu maja i prymierkavany da praviedzienaha 14 maja 1995 hoda Łukašenkam refierendumu, pavodle vynikaŭ jakoha bieła-čyrvona-bieły ściah i hierb «Pahonia» byli zamienienyja na raniejšyja simvały savieckaj Biełarusi.
Vyšynia Dziaržynskaj hary nad uzroŭniem mora składaje 345 m, a nad uzroŭniem najbližejšych rek (to-bok adnosnaja vyšynia) — 40—50 m. Formy reljefu, adnosnaja vyšynia jakich nie pieravyšaje 200 mietraŭ, ličacca pahorkami.
Pieršapačatkova pahorak byŭ viadomy pad dosyć raspaŭsiudžanaj u Biełarusi nazvaj — Śviataja hara. U 1958 hodzie balšaviki pierajmienavali jaje ŭ honar novaha idała — Fieliksa Dziaržynskaha, miascovaha ŭradženca i adnaho z arhanizataraŭ «čyrvonaha teroru». Horad Kojdanava i Kojdanaŭski rajon byli pierajmienavanyja ŭ jaho honar u 1932 hodzie.
Raniejšy vyhlad najvyšejšaha punkta na hary Dziaržynskaj. Fota: Wikimedia Commons
Kamień, pastaŭleny na hary ŭ kancy 1990-ch hadoŭ. Fota: Wikimedia Commons
U kancy 1990-ch hadoŭ na hary była pastaŭlenaja hranitnaja plita z nadpisam na biełaruskaj movie: «Hara Dziaržynskaja. Vyšejšaja kropka Biełarusi. Vyšynia 345 mietraŭ nad uzroŭniem mora». Ciapier ža na miescy kamienia źjaviłasia mietaličnaja kanstrukcyja ŭ vyhladzie steły na piramidalnym pastamiencie, uviančanaja zakručanym niby śvierdzieł čyrvona-zialonym ściaham.
Na novym pomniku nadpis skaracili, vykinuŭšy nazvu hary, zamiest jaje — patryjatyzm: «Ściah Radzimy. 345 m. Vyšejšaja kropka Biełarusi». Nadpis skaracili, ale pamyłki nie vypravili.
Pa-biełarusku «kropka» — heta zaŭsiody niešta hrafičnaje, naprykład, znak prypynku ci prosta krapinka, a peŭnaje miesca ŭ prastory — heta «punkt». «Vyšejšy» ŭ biełaruskaj movie vykarystoŭvajecca dla abaznačeńnia niečaha hałoŭnaha (vyšejšaje kamandavańnie) abo niečaha, što idzie nastupnym za siarednim (vyšejšaja adukacyja), a ŭ značeńni «samy vysoki» vykarystoŭvajecca najvyšejšaja stupień paraŭnańnia — «najvyšejšy».
Nadpis na znaku ź dźviuma pamyłkami. Fota: «Minskaja praŭda»
Aŭtarami znaka stali minski architektar Armen Sardaraŭ i fanipalski majstar pa mietale Uładzimir Kanonik. Fundataram vystupiła pradpryjemstva «Biełarusnafta-Minabłnaftapradukt» — mienavita hety fakt dazvoliŭ stvaralnikam abyści nieabchodnaść praviadzieńnia konkursu eskiznych prajektaŭ, jaki źjaŭlajecca abaviazkovym pry finansavańni ź dziaržaŭnych krynic.
My raspytali niekatorych admysłoŭcaŭ u architektury i dyzajnie, kab daviedacca, što jany dumajuć pra novy znak.
Usie jany adznačyli nizkuju jakaść vykanańnia i adsutnaść mastackaha hustu, što nie pakinuła b hetamu znaku nijakich šancaŭ pry praviadzieńni adkrytaha konkursu. Kidajecca ŭ vočy litaralna ŭsio: i mietaličnyja listy, styki jakich zaroblenyja zvyčajnymi vuhałkami, i abjomy, jakija drenna harmanujuć pamiž saboj, i navat aby jak prymajstravanyja litary. Admysłoŭcy adnahałosnyja ŭ tym, što padobnyja nizkasortnyja abjekty — firmovaja kartka Armena Sardarava, jaki źjaŭlajecca doktaram architektury i dekanam architekturnaha fakulteta BNTU. Hetuju pasadu Sardaraŭ zajmaje ŭžo 16 hadoŭ — u razy daŭžej za ŭsich jaho papiarednikaŭ.
Z roznych krynic my taksama atrymali infarmacyju pra toje, što dekan, vierahodna, vykarystoŭvaje makietnuju majsterniu, stvoranuju pry fakultecie, u svaich intaresach: studenty za nievialikuju apłatu i zaliki vykonvajuć atrymanyja zakazy. U navinach hetaja placoŭka zhadvajecca z 2009 hoda ŭ suviazi z atrymańniem čarhovych dziaržaŭnych ci ŭniviersiteckich hrantaŭ.
A što ŭ susiednich krainach Bałtyi, takich ža raŭninnych, jak Biełaruś?
Najvyšejšy punkt Litvy — hara Aŭkštojas, vyšynia jakoj ad uzroŭniu mora składaje 293,84 m, znachodzicca ŭ Miednikach, litaralna za dva kiłamietry ad miažy ź Biełaruśsiu. Ale najvyšejšaj aficyjna jana była nie zaŭsiody. Raniej najvyšejšym punktam krainy ličyłasia susiedniaja Juzafova hara, ale ŭ 1985 hodzie litoŭski hieohraf Rymantas Krupickas vykazaŭ zdahadku, što takoj varta ličyć susiedniuju Vysokuju haru. Heta ŭdałosia paćvierdzić tolki praz 19 hadoŭ, kali vyznačyli, što Juzafova hara na mietr nižejšaja (292,7 m) za Vysokuju. U 2005 hodzie novamu najvyšejšamu punktu nadadzienaje imia viarchoŭnaha boha bałtaŭ Aŭkštojasa (bolš viadomaha pad imiem Dzijevas). Heta i zrazumieła, bo hory zdaŭna ličylisia prodkami roznych narodaŭ sakralnymi miescami. Hieadezičny punkt na viaršyni aformleny ŭ vyhladzie łatunnaha znaka ŭ kole z čatyroch vyrazanych u kamieni źmiej — simvała bałckaha jazyčnictva. Majecca taksama vałun z nazvaj hary i kampazicyja z hałovami koniej, aryjentavanymi ŭ roznyja baki śvietu.
Znak na hary Aŭkštojas u Litvie, jaki pakazvaje kirunki śvietu. Fota: Wikimedia Commons
Ale hałoŭnym miescam pryciahnieńnia naviedvalnikaŭ źjaŭlajecca naziralnaja placoŭka, uźviedzienaja z dreva ŭ vyhladzie abarončaj viežy.
Naziralnaja placoŭka ŭ vyhladzie viežy. Fota: Wikimedia Commons
Trochi vyšejšaj źjaŭlajecca łatvijskaja hara Hajzińkałns na Vidziemskim uzvyššy — jaje absalutnaja vyšynia składaje 311,94 m. Na joj raźmieščany adzin z hieadezičnych punktaŭ Duhi Struve. Vakoł hary majecca niekalki harnałyžnych baz, a adzin sa spuskaŭ arhanizavany niepasredna ź jaje viaršyni. U 1978 hodzie na Hajzińkałnsie pačałosia budaŭnictva 45-mietrovaj naziralnaj placoŭki, ale vieža zastałasia niedabudavanaj i ŭ 2012 hodzie jaje źnieśli mietadam padryvu. Ciapier na viaršyni akramia fłahštoka znachodzicca kanstrukcyja vyšynioj u paru mietraŭ, jakaja pa architektury nahadvaje ŭzarvanuju viežu i źmiaščaje nadpis z nazvaj punkta i jaho vyšynioj.
Znak i fłahštok na viaršyni hary Hajzińkałns. Fota: Wikimedia Commons
Najvyšejšy ž punkt krain Bałtyi znachodzicca na terytoryi Estonii. Vyšynia hary Suŭr-Munamiahi nad uzroŭniem mora składaje 318 m. Jašče z pačatku XIX stahodździa na joj budavalisia ahladalnyja viežy. Na pačatku XX stahodździa, kali Estonija narešcie zdabyła niezaležnaść, tut była pabudavanaja spačatku draŭlanaja 17-mietrovaja vieža, a ŭ 1939 hodzie pačali ŭzvodzić kanstruktyvisckuju viežu z žalezabietonu, vyšynia jakoj skłała 25,7 m. Vieža tak i nie była aficyjna adkrytaja praz pačatak Druhoj suśvietnaj vajny.Tolki ŭ 1955 hodzie zakinutaje zbudavańnie było madernizavanaje i adramantavanaje. U 1969 hodzie viežu nadbudavali jašče na adzin pavierch, u vyniku čaho jaje vyšynia dasiahnuła 29,1 mietra. Radyus ahladu ź jaje składaje až 50 kiłamietraŭ. U naš čas dla zručnaści turystaŭ zroblenyja padjezdy, uładkavany lift i adkryty restaran.
Vieža na hary Suŭr-Munamiahi — pomnik architektury mižvajennaha kanstruktyvizmu. Fota: Wikimedia Commons
Na najvyšejšym punkcie Biełarusi akramia novaha znaka sumnieŭnaj mastackaj vartaści možna pabačyć chiba što mašynny dvor miascovaha kałhasa, čyja aharodža ŭščylnuju padstupaje da znaka. A ź viežy z radyusam ahladu prynamsi jak u Estonii pierad turystami adkryvalisia b panaramy Minska, Nalibockaj puščy i inšych miascovaściej ad Maładziečna da Stoŭbcaŭ.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
18 maja ŭ Zasłaŭi adkryvajecca «Muziej biełaruskaj malavanki»
kašmar. dumałasia - choć tam niešta zastałosia...
pry toj ža Palanskaj AF zastavaŭsia vyspaj adnosnaj svabody, kali na inšych fakultetach i ŭ inšych VNU pačynali zažymać usio